قدمت لباس کردی در اسناد کدام دوره تاریخی کشف شده است؟

 

فلسفه لباس محلی

 

به نقل از ayani.co تنوع آب و هوایی ایران در کنار آداب و رسوم و فرهنگ‌های قومی قبیله‌ای، پوشش‌های مختلفی را در اقصی نقاط کشور پدید آورده است. پوشش‌هایی که با طراحی خاص و رنگ‌های متفاوت، هریک به‌تنهایی می‌توانند معرف بخشی از تنوع فرهنگی ایران زمین باشند.

برخلاف جوامع شهری که سبکی واحد را در پوشش خود رعایت می‌کنند، مردمان نواحی مختلف ایران، الگوی متفاوتی در لباس پوشیدن دارند. الگویی که از فلسفه‌ای خاص سخن می‌گوید و در پس همه طرح‌ها و رنگ‌های آن، بخش وسیعی از سنت و فرهنگ و هویت ایرانی را می‌توان جست‌و‌جو کرد.

لباس مجلسی زنانه: فلسفه لباس‌های محلی ایران نیز در نقاط مختلف و بنا بر جغرافیای محیط، سن و سال، تجرد یا تاهل، جایگاه و موقعیت اجتماعی، تیره و قبیله و موارد مشابه تعریف می‌شود. مردمان شمال ایران با الهام از طبیعت سبز و شاداب خود، لباس‌های رنگین و شادی بر تن می‌کنند. مردمان ناحیه جنوب کشور، گرمای هوای شرجی را با پوشیدن لباس‌های نازک و خنک به تعادل می‌رسانند. فلسفه لباس مردم ناحیه کویر نیز هم‌خوانی عجیبی با جغرافیای زندگی آنان دارد و از این جهت،‌ اغلب به سراغ رنگ سپید می‌روند تا تحمل گرمای خشک ناحیه بیابانی راحت‌تر باشد.

اهالی نواحی کوهستانی و عشایر، از شلوار بسیار گشاد استفاده می‌کنند تا تردد راحت‌تری داشته باشند و در نواحی سردسیر، کلاه و روسری پشمی بر سر می‌گذارند تا از سرمای هوا در امان بمانند. به‌طور کل، فلسفه هریک از لباس‌های محلی زنان و مردان اقوام ایرانی در سازگاری با طبیعت و نوع زندگی آن‌ها و نیز ارزش‌های فرهنگی هر قوم تعریف می‌شود.

لباسهای محلی ایران در گذشته

لباس‌های مردم ایران زمین چون بسیاری از دیگر نقاط دنیا، با تاثیر مستقیم از عوامل محیطی، آب‌و‌هوای محل زندگی، اعتقادات مذهبی و باورهای فرهنگی شکل گرفت و در گذر زمان، گاه با تغییر و تحولات جزئی نیز روبه‌رو شد.

مهم‌ترین ویژگی مشترک لباس اقوام ایرانی به‌خصوص لباس بانوان ایرانی در گذشته، تنوع رنگی بسیار بود. پیشینیان این سرزمین تاکید بسیاری به استفاده از رنگ‌ها در لباس‌های خود داشتند و معتقد بودند که رنگ لباس باید نشاط روحی ایجاد کند. از این جهت، لباس سنتی زنانه در میان اقوام مختلف این سرزمین، جشنواره‌ای از رنگ‌های مختلف را به نمایش می‌گذارد.

معمولا لباس‌ها را با انواع دوخت‌های تزیینی، سنگ و مهره و سکه و سوزن‌دوزی‌های ابریشمی زینت می‌دادند تا چشم‌نواز جلوه کند. علاوه بر زیبایی، کاربردی بودن این لباس‌ها نیز همواره مدنظر قرار می‌گرفت و حتی زنان عشایر با وجود لباس‌های بلند و گشاد و چندلایه، به‌سادگی می‌توانستند کارهای روزمره خود را انجام دهند.

برخی از این لباس‌ها در گذر زمان و به‌دلایل مختلف تغییر کرده‌‌اند یا کم‌رنگ شده‌اند؛ برای مثال، گاه استفاده از پارچه‌هایی چون ابریشم یا تزییناتی چون طلا و نقره در لباس‌های سنتی امروزی مقرون به‌صرفه نیست. برخی از هنرهای دوخت و دوز گذشتگان، منسوخ یا به دست فراموشی سپرده شده است یا با سلایق جدیدتر سازگاری ندارد.

بسیاری از مردم به مرور زمان، ‌همرنگ شدن با جامعه را ترجیح دادند و لباس‌های محلی از کنج خانه به موزه‌ پیوستند یا تنها در مراسم خاص و تشریفاتی ظاهر شدند؛ با این حال، خوشبختانه هنوز برخی از اقوام ایرانی، چون گذشته به پوشیدن لباس‌های سنتی خود اصرار دارند و این فرهنگ اصیل را به نسل‌های بعد از خود نیز منتقل می‌کنند.

 

لباس محلی اقوام ایرانی

پوشش اقوام مرکز و غرب ایران

لباس آذری

لباس محلی زیبای مردمان آذربایجان از دیرباز نشان از ویژگی‌های هنری، تاریخی، قومی و مذهبی آنان داشته است. پوششی متمایز که رنگ در آن حرف اول را می‌زند و تزییناتی چون حاشیه‌دوزی گلابتون، منجوق‌دوزی، چین‌دوزی و… جلوه آن را دو چندان می‌‌کند. به‌طور کلی، سه قسمت سرپوش، تن پوش و پاپوش، ماهیت لباس محلی آذری را تشکیل می‌دهد. لباس‌هایی که پس از قرن بیستم، تنها در میان عشایر و روستاییان به سیاق گذشته وجود دارد.

پارچه‌هایی که برای تهیه این لباس‌ها استفاده می‌شود، معمولا در زنان از جنس ابریشم، ترمه یا مخمل است و لباس‌های مردانه نیز اغلب از پارچه‌های پشمی دوخته می‌شود. این پارچه‌ها بر اساس بودجه و توان مالی افراد قابل‌تغییر است و آن را می‌توانند با حریر، تافته، دریاکنار، مل‌مل، کودری، فاستونی، آیناگولی، اوتماسینار، متقال، شالموز و چیت نیز جایگزین کنند.

لباس زنان آذری

رنگ و نوع پارچه‌های مصرفی در دوخت لباس آذری، با سن و سال افراد نسبت مستقیم دارد. زنان سالمند اغلب از پارچه‌هایی با طرح و رنگ ساده و ملایم و تزیینات کم استفاده می‌کنند. در مقابل، لباس دختران و زنان جوان آذری، تنوع دلپذیری از رنگ‌های شاد و نقش‌های زیبا دارد و معمولا، زیورآلات و تزیینات بیشتری در آن به کار می‌رود. برک، چارقد، یایلیق، کوینک، جبکن، آرکالیک یا آرخالیخ، اجزای اصلی لباس زنان آذری را تشکیل می‌دهد.

«برک» نام کلاهی است که به‌شکل ساده یا همراه با پولک‌های رنگی و سکه‌های تزیینی بر سر زنان دیده می‌شود. این کلاه‌ها را به‌همراه جلیقه‌های مزین به سکه،‌ اغلب در میان خانواده‌های بزرگان و ثروتمندان استفاده می‌کنند. در گذشته کلاه دیگری نیز تحت عنوان «تاس کلاه» در ایل‌های آذربایجانی وجود داشت که اکنون به‌ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد. دورتادور این کلاه را با ریشه‌های رنگی تزیین می‌کردند.

«چارقد» پارچه‌ای مربعی شکل از جنس نخ یا ابریشم است که به‌صورت مورب آن را تا می‌زنند و روی سر می‌اندازند. معمولا پارچه‌هایی با رنگ روشن را برای چارقد انتخاب می‌کنند و گل‌های بزرگی نیز نقش و نگار زیبای آن را تشکیل می‌دهد. در واقع، چارقد همان روسری است که بعضی از زنان آذری، صورت خود را نیز در قسمت چانه با آن می‌پوشانند. زنان آذربایجان نیز معمولا از چارقدهای گل‌دار برای پوشش خود استفاده می‌کنند.

«یایلیق» سربندی را گویند که زنان مسن برای نگه‌ داشتن چارقد بر پیشانی می‌بندند. پارچه یایلیق معمولا حاشیه قرمز دارد و وسط آن مشکی رنگ است. «کوینک» رویه لباس محسوب می‌شود که هیچ دوختی ندارد و آن را به‌صورت باز روی شانه می‌اندازند. کوینک معمولا از جنس ابریشم است و با آستین‌های گشاد و فاقد یقه دوخته می‌شود.

«جبکن» لباسی را گویند که روی کوینک می‌پوشند و جنس ابریشمی دارد. امروزه و با پیشرفت صنعت مد، این پوشش از حالت سنتی خود فاصله گرفته است؛ اما مهم‌ترین مشخصه جبکن در گذشته، آستین‌های بسیار بلند با اشکال متفاوت در قسمت انتها بود که از قسمت شانه تا پایین، خود را به اصطلاح می‌انداخت و کل بدن را می‌پوشاند.

«آرکالیک» یا آرخالیخ، لباس آستین بلند و گشادی است که آن را از جنس مخمل می‌دوزند و معمولا رنگ زرشکی سیر و طرحی از گل‌های مختلف دارد. آستین‌های این لباس، تا قسمت آرنج تنگ و در قسمت انتهایی با کمک پلیسه گشاد می‌شود.

پاپوش‌های زنانه نیز مدل‌های مختلفی دارد و جوراب، گالش (کفش بدون پاشنه)، چاروق، قوندارا (نوعی کفش چرمی)، قیرمیزی باشماق (پاپوشی همچون دمپایی) و تک‌گون (کفش جشن و عروسی) از انواع آن هستند.

لباس مردان آذری

لباس مردان آذری، اغلب از جنس پشم است و سرپوش‌هایی استفاده می‌کنند که در زبان ترکی «بورک» یا «پاپاخ» نامیده می‌شود. بورک انواع مختلفی چون دری بورک (کلاه پوستی)، پهلوی، کپی، کامپا بورک (کلاه کاموایی)، لبه‌دار، کئچه بورک (کلاه نمدی)، حصیری، دورگه بورک (نوعی کلاه از پوست بره)، عرقچین، یون بورک (کلاه پشمی) و شپو (شاپو) را در بر می‌گیرد.

تن‌پوش‌های مردانه نیز چون نوع زنانه، اجزای متفاوتی دارد و کوینک، آغ کوینک (پیراهن سفید)، بی‌غب کوینک، روباشاکا، آرخالق، ستیره، پنجه (نوعی لباس همچون کت)، دُن یا اویما دُن، پالتون (پالتو)، گیمه، کورک (پوستین)، اووماشال (نوعی کت‌و‌شلوار) و شلوار را شامل می‌شود.

مردان آذری برای پاپوش از لب چین یا دولاما (نوعی چکمه مخصوص چاروادارها)، تک گون، گلاسه باشماخ، چاروق و چوست استفاده می‌کنند.

هم‌زمان با کشف حجاب در سال ۱۳۱۴ خورشیدی، شکل لباس‌های مردانه نیز تغییر کرد. تا پیش از آن و در دوره قاجار، کوینک یا پیراهن آستین‌دار سفید با یقه گرد یا دیپلمات، به‌همراه کت‌های بلند به نام آرخالیق یا بوزملی دن و کفش‌هایی از پوست گاومیش به نام چاروق و گالش، لباس مردان آذری‌زبان را تشکیل می‌داد.

این پوشش در زمان پهلوی به کت‌و‌شلوار و پیراهن‌های امروزی تغییر کرد و به‌جای عرقچین و یون بورک که از پشم گوسفند تهیه می‌شد، کلاه لبه‌دار را جایگزین کردند. با این حال، همچنان در جشن‌ها یا آیین‌های خاص، زنان و مردان آذری با همان پوشش زیبای سنتی خود ظاهر می‌شوند تا حفاظت از میراث اجدادی خود را به نسل‌های بعد نیز انتقال دهند.

لباس کردی

لباس کردی از قدیمی‌ترین و متنوع‌ترین لباس‌های محلی ایرانی به شمار می‌آید که پیشینه‌ای به قدمت اقوام کرد این سرزمین دارد. در نخستین تصاویری که لباس کردی را به نمایش گذاشته است، نقش برجسته‌های هخامنشی خودنمایی می‌کند. مردانی که در حجاری‌های ورودی کاخ آپادانا دیده می‌شوند نیز لباسی مشابه لباس محلی کردی بر تن دارند.

مردمان این ناحیه هنوز از پوشش سنتی خود به‌صورت روزمره استفاده می‌کنند و راحتی و نشاط را هم‌زمان به خود هدیه می‌دهند. این لباس‌ها چون دیگر پوشش‌های محلی ایرانی از اجزای مختلفی تشکیل شده است و به غیر از تفاوت‌های جزئی، در کلیت شباهت بسیاری به یکدیگر دارد. بر اساس منطقه، پوشش زنان و مردان کرد نیز به نام‌هایی چون لباس اورامی، سقزی، مریوانی و عناوینی از این دست نامگذاری می‌شوند.

لباس زنان کرد

لباس زنان کردی را شاید بتوان جشنواره‌ای از رنگ‌های مختلف دانست که شکوه کوهستان و زیبایی دشت را هم‌زمان به نمایش می‌گذارد. این پوشش در دو نوع روزمره و مجلسی طراحی و با پارچه‌هایی از جنس حریر، تور، مخمل و ساتن دوخته می‌شود. لباس را با تزئیناتی چون ملیله‌دوزی، منجوق‌دوزی، پولک‌دوزی، سرمه‌دوزی و سنگ‌دوزی آراسته می‌کنند و طراحی پارچه‌های آن نیز بسیار چشم‌نواز است.

پوشش سنتی زنان کرد، اغلب ۱۱ جزو مختلف دارد و کفش، شلوار، زیرپیراهن، پیراهن، جلیقه، قبا، نیم‌تنه یا یل، دستمال سه‌گوش زینتی، عمامه، روسری یا گاهی سربند، ماهیت کلی آن را تشکیل می‌دهد.

«جافی»، شلوار کردی زنانه است که مانند نوع مردانه آن، در قسمت بالا گشاد است و در مچ پا تنگ می‌شود. برای دوخت این شلوار، معمولا از پارچه‌های نرم و سبک استفاده می‌کنند؛ اما نوع روزمره آن با رسمی تفاوت دارد و جافی رسمی را معمولا از پارچه‌های گران‌بها می‌دوزند. این شلوار در برخی از مناطق کردنشین به «درپه» مشهور است و تفاوت اندکی در قسمت مچ پا با جافی دارد؛ اما شلوار زنان کرد کرمانج (در شمال خراسان) ، به‌شکل دیگری (تنگ‌تر از جافی) طراحی شده و به ساق پا می‌چسبد

 

خروج از نسخه موبایل