مهریه در ورشکستگی شوهر | راهنمای جامع حقوقی زن
مهریه در ورشکستگی شوهر
مهریه به عنوان یکی از حقوق مالی اساسی زوجه، حتی در صورت ورشکستگی شوهر نیز به قوت خود باقی است و ورشکستگی تاجر، تأثیری بر اصل حق زوجه نسبت به مهریه نخواهد داشت، اما می تواند بر فرآیند و نحوه وصول آن اثرگذار باشد. این وضعیت حقوقی پیچیدگی هایی دارد که در این مقاله به تفصیل بررسی خواهد شد.
ورشکستگی شوهر، شرایط خاصی را برای مطالبه مهریه ایجاد می کند که از روال معمول مطالبه مهریه متفاوت است. در این شرایط، زوجه نه تنها با وضعیت مالی نامساعد شوهر روبرو است، بلکه باید با قواعد و مقررات خاص ورشکستگی نیز آشنا باشد تا بتواند حق قانونی خود را استیفا کند. این مقاله با هدف ارائه راهنمایی جامع و تخصصی، به بررسی ابعاد مختلف مهریه در ورشکستگی شوهر می پردازد تا زوجه، وکلا و مشاوران حقوقی، و سایر علاقه مندان به این حوزه، درک روشنی از حقوق و تکالیف مربوطه کسب کنند.
بقای حق مهریه در مواجهه با ورشکستگی شوهر
یکی از اساسی ترین سوالات در مواجهه با ورشکستگی شوهر، این است که آیا این وضعیت مالی، به معنای سقوط حق مهریه زوجه است؟ پاسخ قاطع قانونگذار و رویه قضایی، منفی است. مهریه، به محض وقوع عقد نکاح، به ملکیت زن درمی آید و یک دین بر عهده مرد تلقی می شود. این اصل بنیادین در ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی به صراحت بیان شده است: «به محض عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.»
بنابراین، ورشکستگی شوهر، صرفاً یک وضعیت مالی است که بر توانایی پرداخت و نحوه وصول دیون تأثیر می گذارد و نه بر اصل وجود دین. مهریه، دینی است که مرد به زن مدیون است و این بدهی حتی در صورت ورشکستگی نیز از بین نمی رود. این تفاوت جوهری مهریه با برخی قراردادها یا تعهداتی که ممکن است با ورشکستگی طرف مقابل فسخ یا بی اثر شوند، حائز اهمیت است.
قوانین مربوط به ورشکستگی، از جمله قانون تجارت و قانون تصفیه امور ورشکستگی، هیچ ماده ای را شامل نمی شوند که ورشکستگی تاجر را موجب اسقاط یا از بین رفتن تعهد وی به پرداخت مهریه قرار دهد. از این رو، زوجه کماکان حق دارد مهریه خود را از شوهر ورشکسته مطالبه کند. آنچه تغییر می کند، شیوه و مرجع مطالبه و همچنین جایگاه این دین در میان سایر مطالبات است که در بخش های آتی به آن پرداخته خواهد شد.
جایگاه مهریه در نظام تصفیه امور ورشکستگی: حق تقدم و محدودیت ها
با وجود بقای حق مهریه، نحوه وصول آن در شرایط ورشکستگی شوهر، تابعی از مقررات خاص تصفیه امور ورشکستگی است. در این فرآیند، دیون مختلف ورشکسته بر اساس یک نظام اولویت بندی خاص، پرداخت می شوند. مهریه، در این طبقه بندی، از جایگاه ویژه ای برخوردار است که از آن به «دیون ممتاز» تعبیر می شود.
بر اساس ماده ۵۸ قانون تصفیه امور ورشکستگی، مهریه در طبقه چهارم دیون ممتاز قرار می گیرد و نسبت به طلبکاران عادی ورشکسته، دارای حق تقدم است. این ماده اهمیت حقوق مالی زوجه را در شرایط دشوار ورشکستگی شوهر تأیید می کند. با این حال، قانونگذار دو شرط و محدودیت مهم برای اعمال این حق تقدم در نظر گرفته است که نیازمند توجه دقیق است:
- محدودیت مبلغی: بر اساس این ماده، طلب مربوط به مهریه زن در ورشکستگی شوهر، صرفاً تا مبلغ ده هزار ریال (۱۰۰۰ تومان) دارای حق تقدم است. این مبلغ، با توجه به نرخ تورم و ارزش پول در زمان تصویب قانون (سال ۱۳۱۸ شمسی) معنادار بوده، اما در حال حاضر کاملاً ناچیز و بی اثر است. این وضعیت، چالش های قانونی و تفسیری فراوانی را ایجاد کرده است. رویه قضایی و دکترین حقوقی در این خصوص نظرات متفاوتی دارند:
- برخی معتقدند این مبلغ باید به نرخ روز محاسبه و به روزرسانی شود، اما هیچ مصوبه قانونی برای این کار وجود ندارد.
- عده ای بر این باورند که با توجه به عدم به روزرسانی قانون، همین مبلغ ناچیز ملاک عمل است که به وضوح با هدف حمایت از حقوق زوجه در تضاد است.
- بعضی از محاکم با استناد به مبانی فقهی و اصول عدالت، تلاش کرده اند تفسیری موسع تر از این ماده ارائه دهند، اما این امر به وحدت رویه مشخصی منجر نشده است.
ابهام در تفسیر مبلغ ۱۰ هزار ریال در ماده ۵۸ قانون تصفیه امور ورشکستگی، یکی از بزرگترین چالش های حقوقی در زمینه مطالبه مهریه از شوهر ورشکسته است و نیازمند ورود قانونگذار برای اصلاح یا به روزرسانی این حکم است.
- محدودیت زمانی: برای اینکه مهریه دارای حق تقدم باشد، لازم است که عقد ازدواج حداقل پنج سال قبل از تاریخ توقف ورشکسته (یعنی زمانی که تاجر از پرداخت دیون خود متوقف شده است) منعقد شده باشد. این شرط به منظور جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی و تنظیم صوری مهریه در آستانه ورشکستگی تدوین شده است. در صورت عدم رعایت این شرط، مهریه کماکان دین مرد به زن است، اما حق تقدم خود را از دست داده و در ردیف طلبکاران عادی قرار می گیرد.
آگاهی از این محدودیت ها برای زوجه و وکیل وی حیاتی است تا بتوانند با دیدی واقع بینانه به پیگیری پرونده بپردازند و راهکارهای مناسب را اتخاذ کنند. بررسی رویه قضایی و مشورت با وکلای متخصص در این زمینه می تواند به شفاف سازی وضعیت حقوقی کمک شنماید.
فرآیند قانونی مطالبه مهریه از شوهر ورشکسته
مطالبه مهریه از شوهری که حکم ورشکستگی او صادر شده، مسیری متفاوت از روال عادی دارد. در شرایط معمول، زوجه ابتدا برای مطالبه مهریه به اداره ثبت اسناد و املاک مراجعه می کند و در صورت عدم وصول از آن طریق، به دادگاه خانواده رجوع می نماید. اما در مورد ورشکستگی، این فرآیند کاملاً تغییر می کند.
بر اساس ماده ۴۶۲ قانون تجارت، پس از صدور حکم ورشکستگی، تمامی طلبکاران مکلفند اسناد طلب خود را به اداره تصفیه امور ورشکستگی یا دفتردار دادگاهی که حکم ورشکستگی را صادر کرده است، تسلیم کرده و قبض دریافت دارند. زوجه نیز که بابت مهریه، طلبکار محسوب می شود، مشمول این قاعده است.
مراحل گام به گام مطالبه مهریه از شوهر ورشکسته به شرح زیر است:
- اعلام طلب به اداره تصفیه: زوجه باید ظرف دو ماه از تاریخ انتشار آگهی ورشکستگی توسط اداره تصفیه، سند طلب خود، یعنی عقدنامه رسمی را به این اداره ارائه کند. این اقدام برای ثبت نام زوجه در فهرست طلبکاران و حفظ حقوق وی ضروری است.
- حضور در جلسه طلبکاران: اداره تصفیه یا دادگاه، جلسه ای را برای بررسی مطالبات طلبکاران برگزار می کند که زوجه یا وکیل قانونی او باید در این جلسه حضور یابد تا از حقوق خود دفاع کند و توضیحات لازم را ارائه دهد.
- بررسی مطالبات و دیون: اداره تصفیه پس از دریافت کلیه اسناد، به بررسی دقیق مطالبات و دیون تاجر ورشکسته می پردازد تا صحت و میزان هر یک از آن ها را تأیید کند.
- فروش اموال ورشکسته: پس از احراز دیون، اداره تصفیه اقدام به شناسایی، ارزیابی و فروش اموال و دارایی های تاجر ورشکسته از طریق مزایده می کند. این مرحله با رعایت تشریفات قانونی انجام می شود.
- دریافت مهریه از حاصل فروش اموال: پس از فروش اموال، اداره تصفیه با تنظیم صورت تقسیم و حساب نهایی، حاصل فروش را بر اساس اولویت بندی قانونی بین طلبکاران تقسیم می کند. در صورتی که اموال کفایت کند، مهریه زوجه از محل آن پرداخت خواهد شد. این پرداخت پس از انقضای مهلت اعتراض (معمولاً ده روز) به صورت تقسیم نهایی انجام می شود.
- قید مابقی مهریه در سند ازدواج: چنانچه سهم پرداختی به زوجه، کمتر از مهریه مقرر در عقدنامه باشد و اموال ورشکسته برای پرداخت کامل کفایت نکند، اداره تصفیه این موضوع را در سند ازدواج قید می کند. این امر به زوجه این حق را می دهد که در آینده، در صورت به دست آمدن اموالی از شوهر، نسبت به وصول مابقی مهریه اقدام کند.
پیچیدگی این فرآیند و ضرورت آگاهی از جزئیات قانونی، لزوم بهره گیری از مشاوره و همراهی یک وکیل متخصص در امور ورشکستگی و خانواده را دوچندان می کند.
تمایز اعسار و ورشکستگی در پرداخت مهریه
در نظام حقوقی ایران، وضعیت افراد عادی (غیر تاجر) و تجار در پرداخت دیون متفاوت است. این تمایز در مورد پرداخت مهریه و اظهار ناتوانی مالی نیز صدق می کند.
اعسار (برای افراد غیر تاجر)
هنگامی که زوجه برای مطالبه مهریه اقدام می کند و شوهر توانایی پرداخت یکجای آن را ندارد، شوهر می تواند ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ اجراییه مهریه، دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را تقدیم دادگاه کند. در صورت احراز اعسار (ناتوانی مالی) توسط دادگاه، مهریه قسط بندی می شود. دادگاه با بررسی وضعیت مالی زوج و با در نظر گرفتن شواهد، پیش قسط و اقساط ماهانه را تعیین می کند. هدف از اعسار، حمایت از مدیون معسر است تا بتواند در طول زمان و متناسب با درآمد و دارایی خود، دین را پرداخت کند.
ورشکستگی (برای تجار)
تجار، به موجب ماده ۱۵ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، حق ارائه دادخواست اعسار را ندارند. این ماده به صراحت بیان می دارد: «در مورد محکومیت مالی، هرگاه محکوم علیه تاجر باشد و ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ اجراییه نتواند محکوم به را پرداخت کند یا ترتیبی برای پرداخت آن دهد، دادگاه به تقاضای محکوم له یا دادستان حکم ورشکستگی او را صادر می کند.»
بنابراین، اگر مردی تاجر باشد و توانایی پرداخت مهریه زن خود را نداشته باشد، نمی تواند ادعای اعسار کند؛ بلکه باید درخواست صدور حکم ورشکستگی خود را به دادگاه تجارت ارائه نماید. این حکم بر اساس ماده ۴۱۲ قانون تجارت، زمانی صادر می شود که تاجر از تأدیه دیون حال خود متوقف شده باشد.
نقش زوجه در درخواست ورشکستگی شوهر:
زوجه نیز می تواند در صورت عدم پرداخت مهریه توسط شوهر تاجر خود، با استناد به طلب مهریه، دادخواست تقاضای ورشکستگی شوهر را به دادگاه تقدیم کند، مشروط بر اینکه شرایط قانونی ورشکستگی (یعنی توقف از تأدیه دیون حال) احراز شود. این اقدام می تواند اهرم فشاری برای زوجه باشد تا فرآیند وصول مهریه را تسریع بخشد و اموال شوهر را تحت کنترل اداره تصفیه قرار دهد.
ورشکستگی به تقلب و فرار از دین مهریه: مجازات ها و تبعات حقوقی
یکی از نگرانی های جدی زوجه در مواجهه با ورشکستگی شوهر، احتمال ورشکستگی صوری یا به تقلب با هدف فرار از پرداخت دیون، به ویژه مهریه است. قانونگذار ایران برای چنین اقداماتی، مجازات های سنگینی در نظر گرفته است.
تعریف ورشکستگی به تقلب
ماده ۵۴۹ قانون تجارت، موارد ورشکستگی به تقلب را به شرح زیر تعیین کرده است:
- مفقود نمودن دفاتر تجاری (اعم از روزنامه، کل و دارایی).
- مخفی کردن بخشی از دارایی های تاجر.
- از بین بردن دارایی ها به روش های صوری، مواضعه و قراردادهای غیرواقعی.
- مدیون قلمداد کردن تاجر به نحو تقلبی (یعنی ایجاد بدهی های کاذب برای تاجر).
این اقدامات با هدف فریب طلبکاران و جلوگیری از دسترسی آن ها به اموال تاجر ورشکسته انجام می شود. در زمینه مهریه، ممکن است شوهر با انتقال صوری اموال خود به نام اشخاص ثالث (مانند اقوام یا دوستان) یا ایجاد بدهی های غیرواقعی، تلاش کند دارایی های خود را از دسترس زوجه و سایر طلبکاران دور نگه دارد.
مجازات ورشکستگی به تقلب
ورشکستگی به تقلب، نه تنها یک عمل حقوقی باطل است، بلکه جرم محسوب می شود و مرتکب آن تحت پیگرد کیفری قرار می گیرد. ماده ۶۷۰ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) در این خصوص مقرر می دارد: «کسانی که به عنوان ورشکستگی به تقلب محکوم می شوند، به مجازات حبس از یک تا پنج سال محکوم خواهند شد.»
اهمیت اثبات تقلب
اثبات ورشکستگی به تقلب، فرآیندی پیچیده است و نیازمند جمع آوری مدارک مستند و ارائه شواهد کافی به دادگاه است. این امر عموماً از عهده اشخاص عادی خارج است و نقش وکیل متخصص در این زمینه بسیار حیاتی است. وکیل با بررسی اسناد مالی، معاملات تاجر پیش از توقف، و سایر شواهد، می تواند قصد فرار از دین و اقدامات تقلبی را اثبات کند. در صورت اثبات تقلب، نه تنها مجازات کیفری برای شوهر ورشکسته اعمال می شود، بلکه معاملات صوری نیز باطل شده و اموال به دارایی ورشکسته بازگردانده می شوند تا حقوق طلبکاران، از جمله مهریه زوجه، از آن محل پرداخت شود.
چالش های عملی و موانع وصول مهریه در وضعیت ورشکستگی
اگرچه قانون، حق مهریه را در صورت ورشکستگی شوهر محفوظ می داند و حتی حق تقدمی برای آن قائل است، اما در عمل، وصول این حق می تواند با چالش ها و موانع متعددی روبرو شود که آگاهی از آن ها برای زوجه ضروری است.
- کمبود یا نبود دارایی کافی: اصلی ترین و رایج ترین مانع، این است که تاجر ورشکسته، دارایی کافی برای پوشش تمامی دیون خود، از جمله مهریه، نداشته باشد. در چنین حالتی، حتی با وجود حق تقدم، ممکن است زوجه تنها بخش کوچکی از مهریه خود را دریافت کند یا در بدترین حالت، به دلیل فقدان دارایی، عملاً هیچ مبلغی به او پرداخت نشود.
- انتقال صوری اموال پیش از ورشکستگی: برخی از تجار، با آگاهی از احتمال ورشکستگی، اقدام به انتقال صوری و غیرواقعی اموال خود به نام اشخاص ثالث می کنند تا آن ها را از دسترس طلبکاران دور نگه دارند. این اقدامات، اثبات و ابطال آن ها، نیازمند طرح دعاوی حقوقی جداگانه (مانند دعوای ابطال معامله به قصد فرار از دین یا دعوای اعاده اموال) است که خود فرآیندی زمان بر و هزینه بر خواهد بود.
- طولانی بودن فرآیند تصفیه: فرآیند تصفیه امور ورشکستگی، به دلیل حجم بالای کار، تعدد طلبکاران، پیچیدگی حسابرسی و نیاز به فروش اموال از طریق مزایده، غالباً بسیار طولانی است و ممکن است سال ها به طول انجامد. این امر باعث می شود زوجه برای دریافت مهریه خود، مدت زیادی را در انتظار بماند.
- پیچیدگی های قانونی و نیاز به تخصص حقوقی: قوانین مربوط به ورشکستگی، از جمله قانون تجارت و قانون تصفیه، بسیار فنی و پیچیده هستند و نیاز به دانش حقوقی تخصصی دارند. بدون مشاوره و همراهی یک وکیل مجرب، زوجه ممکن است در این فرآیند دچار سردرگمی شود و نتواند به نحو احسن از حقوق خود دفاع کند.
- عدم وحدت رویه قضایی: در برخی موارد، به دلیل ابهامات قانونی (مانند موضوع ۱۰ هزار ریال در ماده ۵۸ قانون تصفیه) یا تفاسیر متفاوت از قوانین، ممکن است در شعب مختلف دادگاه ها یا حتی بین قضات، عدم وحدت رویه مشاهده شود که این امر به پیچیدگی پرونده می افزاید.
شناخت این چالش ها، به زوجه این امکان را می دهد که با واقع بینی بیشتری به دنبال راهکارهای حقوقی باشد و انتظارات خود را بر اساس شرایط موجود تنظیم کند.
راهکارهای حقوقی برای افزایش شانس موفقیت زوجه در مطالبه مهریه
با توجه به پیچیدگی ها و چالش های موجود، اتخاذ راهکارهای حقوقی مناسب می تواند شانس زوجه را برای وصول مهریه از شوهر ورشکسته افزایش دهد.
- اقدام سریع و به موقع: به محض اطلاع از وضعیت توقف یا ورشکستگی شوهر، زوجه باید بلافاصله نسبت به ثبت طلب خود در اداره تصفیه اقدام کند. تأخیر در این امر می تواند منجر به از دست رفتن مهلت های قانونی و یا کاهش اولویت در میان سایر طلبکاران شود. مهلت دو ماهه از تاریخ انتشار آگهی ورشکستگی، فرصت کمی است که باید جدی گرفته شود.
- بهره گیری از وکیل متخصص: انتخاب یک وکیل مجرب که هم در امور خانواده (مهریه) و هم در امور تجارت و ورشکستگی تخصص دارد، از اهمیت بالایی برخوردار است. وکیل متخصص می تواند:
- زوجه را در فرآیندهای پیچیده قانونی راهنمایی کند.
- مدارک لازم را جمع آوری و به نحو صحیح تقدیم مراجع ذی ربط نماید.
- از حقوق زوجه در جلسات طلبکاران و مراحل تصفیه دفاع کند.
- در صورت لزوم، دعاوی مرتبط مانند ابطال معاملات صوری را طرح و پیگیری نماید.
- پیگیری همزمان دعاوی ابطال معاملات صوری: در صورتی که شواهدی دال بر انتقال صوری اموال توسط شوهر قبل از ورشکستگی وجود داشته باشد، زوجه باید با راهنمایی وکیل، به صورت همزمان دعوای ابطال این معاملات را در دادگاه طرح کند. اثبات صوری بودن این انتقالات می تواند اموال را به دارایی ورشکسته بازگرداند و منبعی برای پرداخت مهریه فراهم آورد.
- آگاهی از امکان وصول اقساطی یا جزئی: زوجه باید آمادگی پذیرش این واقعیت را داشته باشد که ممکن است در نهایت، مهریه به صورت کامل و یکجا وصول نشود. در شرایطی که اموال ورشکسته کفاف تمامی دیون را ندهد، پرداخت جزئی یا اقساطی مهریه (در صورت وجود منابع آتی) محتمل است. ثبت مابقی مهریه در سند ازدواج، فرصتی برای وصول در آینده است.
- مستندسازی دقیق: تمامی اسناد و مدارک مربوط به ازدواج، مهریه، و هرگونه سندی که نشان دهنده طلب زوجه باشد، باید به دقت نگهداری و در زمان مقتضی به مراجع قانونی ارائه شود. این شامل عقدنامه، هرگونه توافق نامه مالی، و مکاتبات مرتبط است.
با رعایت این نکات و رویکردی آگاهانه و استراتژیک، زوجه می تواند به طور قابل توجهی شانس موفقیت خود را در وصول مهریه در شرایط ورشکستگی شوهر افزایش دهد.
سوالات متداول در زمینه مهریه و ورشکستگی شوهر
آیا مهریه در هر صورت و به طور کامل پرداخت می شود؟
پرداخت کامل مهریه به میزان دارایی های موجود از شوهر ورشکسته بستگی دارد. اگر دارایی ها برای پوشش تمامی دیون، از جمله مهریه، کافی باشد، مهریه به طور کامل پرداخت می شود. اما در صورت محدودیت دارایی، ممکن است پرداخت به صورت جزئی انجام گیرد و مابقی به آینده موکول شود.
اولویت مهریه نسبت به سایر دیون ورشکسته چگونه است؟
مهریه در ردیف دیون ممتاز قرار دارد و بر اساس ماده 58 قانون تصفیه امور ورشکستگی، در طبقه چهارم دیون ممتاز جای می گیرد. این بدان معناست که مهریه باید قبل از بسیاری از بدهی های عادی دیگر پرداخت شود، البته با رعایت محدودیت های قانونی مربوط به مبلغ (10 هزار ریال) و زمان عقد (حداقل 5 سال قبل از توقف).
چقدر طول می کشد تا مهریه از شوهر ورشکسته دریافت شود؟
فرآیند تصفیه امور ورشکستگی معمولاً طولانی و زمان بر است و ممکن است از چند ماه تا چند سال به طول انجامد. این زمان به عواملی مانند حجم دارایی ها، تعداد و پیچیدگی دیون، و سرعت عملکرد اداره تصفیه بستگی دارد.
اگر شوهر قبل از ورشکستگی اموالش را منتقل کرده باشد، چه می توان کرد؟
در صورتی که انتقال اموال به قصد فرار از پرداخت دیون و به صورت صوری انجام شده باشد، زوجه می تواند از طریق وکیل خود، دعوای ابطال معاملات صوری را در دادگاه طرح کند. در صورت اثبات صوری بودن، این معاملات باطل شده و اموال به دارایی ورشکسته بازگردانده می شوند تا از محل آن ها مهریه پرداخت شود.
آیا می توان همزمان هم درخواست مهریه داد و هم ورشکستگی؟
بله، زوجه می تواند به عنوان یکی از طلبکاران شوهر تاجر خود، با استناد به طلب مهریه، دادخواست تقاضای صدور حکم ورشکستگی شوهر را به دادگاه تجارت ارائه کند. این اقدام می تواند فرآیند وصول مهریه را تحت نظارت اداره تصفیه قرار دهد.
نتیجه گیری
مهریه زن در ورشکستگی شوهر، حقی است که به موجب قانون مدنی و شرع مقدس، محفوظ و غیرقابل اسقاط است. با این حال، ورشکستگی شوهر، فرآیند مطالبه و وصول این حق را با پیچیدگی های خاصی روبرو می سازد. حق تقدم مهریه در میان دیون ممتاز، یکی از ویژگی های مهم حقوقی آن است که البته با محدودیت های قانونی (مانند مبلغ ناچیز ۱۰ هزار ریال و شرط ۵ سال قبل از توقف) همراه است. فرآیند مطالبه مهریه از شوهر ورشکسته، مستلزم رجوع به اداره تصفیه امور ورشکستگی و پیگیری گام به گام مراحل قانونی است که با فرآیند عادی مطالبه مهریه متفاوت است.
مهمترین نکات برای زوجه در این شرایط، آگاهی کامل از قوانین، اقدام به موقع و بهره گیری از مشاوره و همراهی یک وکیل متخصص در امور خانواده و ورشکستگی است. مقابله با موانعی نظیر کمبود دارایی، معاملات صوری و طولانی بودن فرآیند تصفیه، نیازمند دانش حقوقی و استراتژی مشخص است. در نهایت، با وجود تمامی چالش ها، قانونگذار بر بقای حق مهریه و لزوم استیفای آن حتی در دشوارترین شرایط مالی تأکید دارد، اما دستیابی به آن نیازمند مسیری آگاهانه و تخصصی است.