مهریه زن متوفی به چه کسانی می رسد

مهریه زن پس از فوت او ساقط نمی شود و همچنان به عنوان یک حق مالی به وراث قانونی او تعلق می گیرد. این وراث شامل زوج (شوهر)، فرزندان، و پدر و مادر متوفی هستند که هر یک سهم مشخصی از مهریه را مطابق با قوانین ارث جمهوری اسلامی ایران دریافت خواهند کرد. با توجه به این نکته بنیادین، بررسی ابعاد حقوقی و نحوه مطالبه مهریه زن متوفی از اهمیت بالایی برخوردار است.

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه، در فقه اسلامی و قانون مدنی ایران جایگاهی ویژه دارد. این حق، با صرف جاری شدن عقد نکاح به مالکیت زن درمی آید و مرد مکلف به پرداخت آن است. تصور رایجی که در پاره ای از موارد مطرح می شود، مبنی بر سقوط حق مهریه با فوت زن، تصوری نادرست و فاقد وجاهت قانونی است. در واقع، مهریه پس از فوت زن، جزو ماترک او محسوب شده و به وراث قانونی وی به ارث می رسد. این مقاله به تفصیل به بررسی ابعاد حقوقی مهریه زن متوفی، نحوه تقسیم آن میان ورثه، شیوه محاسبه و مراحل قانونی مطالبه آن خواهد پرداخت تا ابهامات موجود در این زمینه مرتفع گردد.

آیا با فوت زن مهریه ساقط می شود؟ (تکلیف قانونی مهریه زوجه فوت شده)

یکی از سؤالات بنیادین در حوزه حقوق خانواده و ارث، این است که آیا مهریه زن با فوت او از بین می رود؟ پاسخ صریح قانون مدنی ایران به این پرسش منفی است. مطابق ماده 1082 قانون مدنی، «به مجرد عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده به وضوح بیان می دارد که زن به محض جاری شدن صیغه عقد نکاح، مالک تمام مهریه خود می شود، فارغ از اینکه آن را مطالبه کرده یا نکرده باشد. مهریه در واقع یک دین بر ذمه مرد است؛ دین نیز با فوت دائن (طلبکار) یا مدیون (بدهکار) ساقط نمی شود، بلکه به وراث منتقل می گردد.

بر این اساس، در صورت فوت زن، حق مهریه او همچنان به قوت خود باقی است و جزو ماترک او محسوب می شود. به بیان دیگر، شوهر همچنان مدیون مهریه همسر فوت شده خود است و این دین از ترکه زن به ورثه او منتقل می گردد. این حکم نه تنها شامل عقد دائم می شود، بلکه در عقد موقت (صیغه) نیز جاری است و ورثه زن در عقد موقت نیز حق مطالبه مهریه را خواهند داشت، مشروط بر اینکه مهریه در عقد موقت تعیین شده و صحیح باشد. لذا، شوهر مکلف است در صورت مطالبه ورثه، این حق مالی را به ایشان بپردازد.

مطابق ماده 1082 قانون مدنی، زن به محض عقد مالک مهر می شود. این مالکیت، حتی پس از فوت زن نیز پابرجا مانده و مهریه به عنوان دین بر ذمه مرد، به ورثه قانونی زن منتقل می گردد.

مهریه زن متوفی به چه کسانی می رسد؟ (وارثان و سهم الارث مهریه)

پس از احراز عدم سقوط مهریه با فوت زن، این سوال مطرح می شود که مهریه زن فوت شده به چه کسانی می رسد و سهم الارث هر یک از ورثه چقدر است؟ برای پاسخ به این پرسش، لازم است به مبانی تقسیم ارث در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، به ویژه مواد 861 تا 864 که طبقات و درجات ارث را تعیین می کنند، رجوع کنیم. مهریه نیز مانند سایر اموال متوفی، جزو ماترک او محسوب شده و بر اساس قواعد ارث بین ورثه تقسیم می گردد.

شوهر و سهم الاررث او از مهریه همسر متوفی

در نظام حقوقی ایران، شوهر یکی از ورثه طبقه اول زن محسوب می شود. میزان سهم الارث شوهر از مهریه همسر متوفی، بستگی به وجود یا عدم وجود فرزند برای زن دارد:

• در صورتی که زن فوت شده دارای فرزند (چه از همین شوهر و چه از شوهر قبلی) باشد، سهم الارث شوهر یک چهارم از کل مهریه است.
• در صورتی که زن فوت شده فرزندی نداشته باشد، سهم الارث شوهر یک دوم از کل مهریه خواهد بود.

نکته حقوقی حائز اهمیت در اینجا این است که شوهر در قبال مهریه همسرش، همزمان نقش بدهکار و وارث را ایفا می کند. به این معنا که ابتدا مهریه به عنوان دین از اموال مرد کسر می شود و سپس سهم الارث خود او از باقیمانده مهریه (که جزو ماترک زن است) محاسبه و به او تعلق می گیرد. در واقع، سهم او به صورت قهری از اصل بدهی اش کسر می گردد و او بدهی کمتری نسبت به بقیه ورثه خواهد داشت.

فرزندان و سهم الارث آن ها از مهریه مادر متوفی

فرزندان، اعم از دختر و پسر، از دیگر ورثه طبقه اول زن متوفی هستند. پس از کسر سهم الارث شوهر و در صورت وجود والدین، سهم الارث آن ها، باقی مانده مهریه میان فرزندان تقسیم می شود. قانون ارث در ایران، قاعده پسر دو برابر دختر را در تقسیم سهم الارث میان فرزندان لحاظ کرده است. به عبارت دیگر، هر پسر دو برابر هر دختر از مهریه مادر متوفی سهم می برد.

پدر و مادر و سهم الارث آن ها از مهریه فرزند متوفی

پدر و مادر نیز در زمره ورثه طبقه اول زن فوت شده قرار دارند و بسته به شرایط، از مهریه فرزندشان ارث می برند:

• در صورت وجود فرزند برای زن متوفی، سهم الارث هر یک از پدر و مادر، یک ششم از کل مهریه است.
• در صورتی که زن فوت شده فرزندی نداشته باشد، وراث او صرفاً شامل شوهر و پدر و مادرش باشند، یک سوم از مهریه به مادر و دو سوم به پدر تعلق می گیرد (پس از کسر سهم شوهر که یک دوم کل مهریه است).

جدول خلاصه سهم الارث مهریه زن متوفی

برای درک بهتر نحوه تقسیم مهریه زن فوت شده، جدول زیر خلاصه ای از سهم الارث ورثه را در حالات مختلف ارائه می دهد:

حالت	سهم شوهر	سهم پدر	سهم مادر	سهم فرزندان (پسر دو برابر دختر)
زن دارای فرزند (پسر/دختر)	۱/۴	۱/۶	۱/۶	باقیمانده
زن بدون فرزند، دارای پدر و مادر	۱/۲	۲/۳ از باقیمانده	۱/۳ از باقیمانده	صفر

اولویت مهریه: مهریه زن، جزو دیون ممتازه یا طلب های با اولویت محسوب می شود. این بدان معناست که در صورت وجود بدهی های متعدد بر ذمه مرد (زوج)، پرداخت مهریه بر سایر بدهی ها ارجحیت دارد و باید قبل از تقسیم سایر اموال و تسویه دیگر دیون، مهریه پرداخت شود.

نحوه محاسبه مهریه زن فوت شده: به نرخ روز یا ارزش زمان فوت؟ (رفع ابهام حقوقی)

یکی از مهم ترین و گاه پرابهام ترین جنبه ها در مطالبه مهریه زن فوت شده، نحوه محاسبه ارزش آن است. آیا مهریه به نرخ روز پرداخت به ورثه تعلق می گیرد یا بر اساس ارزش آن در زمان فوت زن؟ برای پاسخ دقیق به این سوال، باید بین مهریه وجه رایج (پول نقد) و مهریه غیر وجه رایج (مانند سکه، ملک، طلا) تمایز قائل شد و همچنین رویه قضایی را در نظر گرفت.

مهریه وجه رایج (پول نقد)

ماده 1082 قانون مدنی در تبصره خود مقرر می دارد: چنانچه مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تادیه نسبت به سال اجرای عقد که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می گردد محاسبه و پرداخت خواهد شد. این قاعده به طور عمومی برای زنی که در قید حیات است و مطالبه مهریه می کند، اجرا می شود و هدف آن حفظ ارزش واقعی مهریه در برابر تورم است.

اما در مورد مهریه زن فوت شده، رویه قضایی و تفسیر آیین نامه های اجرایی، تفاوت هایی را اعمال کرده است. آیین نامه اجرایی تبصره ماده 1082 قانون مدنی (مصوب 1377 هیأت وزیران) در ماده 3 خود تصریح می کند: در مواردی که مهریه باید از ترکه زوج متوفی پرداخت شود، تاریخ فوت زوج مبنای محاسبه قرار می گیرد. اگرچه این ماده به فوت زوج (مرد) اشاره دارد، اما رویه قضایی غالباً قاعده مشابهی را برای مهریه زن متوفی نیز اعمال می کند. یعنی، در اکثر موارد، ورثه زن فوت شده، مهریه وجه رایج را بر اساس ارزش آن در زمان فوت زن مطالبه می کنند و نه لزوماً به نرخ روز پرداخت (که برای زن در قید حیات است). دلیل این امر این است که مهریه با فوت زن، جزو ماترک او تلقی شده و ارزش آن در تاریخ فوت، مبنای محاسبه و ورود به ترکه قرار می گیرد.

مهریه غیر وجه رایج (سکه، ملک و غیره)

چنانچه مهریه به صورت سکه، طلا، ملک، یا هر مال غیر وجه رایج دیگری در عقدنامه تعیین شده باشد، وضعیت متفاوت است. در این موارد، ورثه زن متوفی مستحق دریافت همان عین مهریه (مثلاً تعداد مشخصی سکه یا ملک تعیین شده) هستند و تغییرات قیمتی آن (افزایش یا کاهش) بر مقدار مهریه تأثیری ندارد. به عنوان مثال، اگر مهریه ۱۰۰ سکه بهار آزادی باشد، ورثه حق مطالبه همان ۱۰۰ سکه را دارند، فارغ از قیمت روز سکه.

فوت قبل از نزدیکی

یک نکته حقوقی دیگر که در محاسبه مهریه زن فوت شده اهمیت دارد، مربوط به حالتی است که فوت زن قبل از وقوع نزدیکی (دخول) اتفاق بیفتد. در این شرایط، مطابق قانون، تنها نصف مهریه تعیین شده به ورثه زن تعلق می گیرد و نصف دیگر ساقط می شود. این حکم ناظر بر حالتی است که عقد نکاح جاری شده، اما زندگی مشترک و نزدیکی زناشویی آغاز نشده است.

مراحل قانونی مطالبه مهریه زن فوت شده (گام به گام)

برای مطالبه مهریه زن فوت شده توسط ورثه، طی کردن مراحل قانونی مشخصی ضروری است. این فرآیند مستلزم دقت و جمع آوری مدارک لازم است تا حقوق ورثه به درستی استیفا شود.

گام اول: اخذ گواهی حصر وراثت

مهم ترین قدم اولیه، اخذ گواهی حصر وراثت است. این گواهی سندی رسمی است که توسط شورای حل اختلاف صادر می شود و وراث قانونی متوفی را مشخص کرده و سهم الارث هر یک را تعیین می کند. بدون این گواهی، امکان طرح دعوا برای مطالبه مهریه و تقسیم آن میان ورثه وجود ندارد. مدارک لازم برای حصر وراثت معمولاً شامل موارد زیر است:

• گواهی فوت متوفی
• شناسنامه و کارت ملی متوفی و تمام ورثه
• عقدنامه نکاح
• استشهادیه محضری (با امضای شاهدان مبنی بر منحصر بودن ورثه)
• فرم مالیات بر ارث (در صورتی که ترکه مشمول مالیات باشد)

گام دوم: جمع آوری مدارک اصلی

علاوه بر مدارک حصر وراثت، ورثه باید مدارک زیر را برای طرح دعوای مطالبه مهریه آماده کنند:

• اصل یا رونوشت مصدق عقدنامه یا سند ازدواج (که حاوی اطلاعات مهریه است).
• گواهی فوت زن متوفی.
• شناسنامه و کارت ملی تمامی ورثه.
• گواهی حصر وراثت (که در گام اول تهیه شده است).

گام سوم: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از تکمیل مدارک، ورثه باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و ثبت نمایند. در این دادخواست، شوهر متوفی (به عنوان خوانده) و ورثه زن (به عنوان خواهان) مشخص می شوند. شرح کامل واقعه فوت و مطالبه مهریه به همراه مستندات پیوست دادخواست می گردد.

گام چهارم: پیگیری در دادگاه

پس از ثبت دادخواست، پرونده به دادگاه صالح ارجاع داده شده و برای رسیدگی به آن، وقت جلسه تعیین می شود. در جلسه رسیدگی، ورثه باید مستندات خود را ارائه دهند. دادگاه به بررسی دعوا، اثبات مالکیت زن بر مهریه، و حق وراثت خواهان ها می پردازد. در این مرحله، امکان طرح دعوای اعسار از پرداخت مهریه توسط شوهر متوفی نیز وجود دارد. اگر شوهر توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند درخواست اعسار و تقسیط مهریه را مطرح کند که در صورت تأیید دادگاه، مهریه به صورت اقساطی پرداخت خواهد شد.

سایر نکات حقوقی مهم

مهریه مادر فوت شده بعد از فوت پدر

گاهی ممکن است مهریه مادر فوت شده، پس از فوت پدر نیز محل سوال واقع شود. اگر مادر فوت کند و پس از او، پدر نیز فوت شود، فرزندان همچنان حق مطالبه مهریه مادرشان را از ترکه پدر خواهند داشت. در این حالت، فرزندان باید به طرفیت سایر ورثه پدر (مانند همسر دوم پدر در صورت وجود) دادخواست مطالبه مهریه مادر را مطرح کنند و مهریه از ماترک پدر پرداخت می شود. این حق قانونی ساقط نمی شود و به قوت خود باقی است.

تأثیر قتل زن بر مهریه

در صورتی که زن توسط شوهرش به قتل برسد، حق مهریه او ساقط نمی شود. مهریه همچنان به عنوان یک دین بر ذمه مرد باقی است و به ورثه زن تعلق می گیرد. اما، قاتل (شوهر) طبق قانون مدنی، از ارث بردن از مقتول محروم می شود. بنابراین، اگر شوهر قاتل باشد، از سهم الارث خود از مهریه همسرش محروم خواهد شد و این سهم به سایر ورثه منتقل می شود.

مهریه و دارایی های دیگر زن (ماترک)

مهریه نیز مانند سایر اموال، حقوق و دارایی هایی که زن در زمان حیات خود داشته است، جزو ماترک او محسوب می شود. پس از فوت زن، تمامی این دارایی ها از جمله مهریه، طبق قواعد ارث و پس از کسر دیون و وصایا (در صورت وجود)، بین وراث تقسیم می گردد.

اهمیت مشاوره حقوقی

پرونده های مربوط به ارث و مهریه، به ویژه در موارد فوت، می تواند پیچیدگی های خاص خود را داشته باشد. حضور ورثه متعدد، شرایط خاص فوت (مانند فوت قبل از نزدیکی)، نوع مهریه (وجه رایج یا غیر رایج)، و توانایی مالی شوهر، همگی می توانند بر روند پرونده تأثیرگذار باشند. از این رو، مشاوره با یک وکیل متخصص در امور خانواده و ارث، می تواند به ورثه در طی کردن صحیح مراحل قانونی، جمع آوری مدارک لازم و استیفای حقوق خود، کمک شایانی نماید.

سوالات متداول

آیا مهریه زن صیغه ای (موقت) پس از فوتش به ورثه می رسد؟

بله، مطابق قوانین جمهوری اسلامی ایران، مهریه در عقد موقت نیز به محض جاری شدن صیغه به مالکیت زن درمی آید. بنابراین، در صورت فوت زن در عقد موقت، مهریه او نیز مانند عقد دائم، جزو ماترک او محسوب شده و به ورثه قانونی اش تعلق می گیرد.

اگر زن فوت شده فرزندی نداشته باشد، مهریه او به چه کسانی می رسد؟

در صورتی که زن فوت شده فرزندی نداشته باشد، مهریه او به شوهر و پدر و مادرش می رسد. سهم شوهر یک دوم کل مهریه است و باقیمانده (یک دوم) بین پدر و مادر تقسیم می شود، به این صورت که یک سوم از آن به مادر و دو سوم از آن به پدر تعلق می گیرد.

برای مطالبه مهریه زن فوت شده به چه مدارکی نیاز است؟

مدارک اصلی برای مطالبه مهریه زن فوت شده شامل گواهی حصر وراثت، اصل یا رونوشت مصدق عقدنامه، گواهی فوت زن، و شناسنامه و کارت ملی تمامی ورثه است. این مدارک برای اثبات حقانیت ورثه و تعیین سهم هر یک ضروری هستند.

آیا می توان مهریه زن فوت شده را به نرخ روز دریافت کرد؟

در خصوص مهریه وجه رایج (پول نقد)، رویه قضایی و آیین نامه های اجرایی غالباً تعیین ارزش مهریه را بر اساس نرخ زمان فوت زن مبنا قرار می دهند، نه نرخ روز پرداخت. اما اگر مهریه به صورت سکه یا سایر اموال غیر وجه رایج تعیین شده باشد، همان عین مال یا تعداد سکه های مشخص شده به ورثه تعلق می گیرد.

اگر شوهر توان پرداخت مهریه زن فوت شده را نداشته باشد چه می شود؟

در صورتی که شوهر توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند با طرح دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، از دادگاه تقاضای تقسیط آن را نماید. دادگاه پس از بررسی وضعیت مالی شوهر، در صورت احراز اعسار، حکم به پرداخت مهریه به صورت اقساطی صادر خواهد کرد.

نتیجه گیری

مهریه زن، حقی است که به محض جاری شدن عقد نکاح به او تعلق می گیرد و با فوت زن ساقط نمی شود. این حق مالی به عنوان بخشی از ماترک متوفی، به ورثه قانونی او شامل شوهر، فرزندان، و پدر و مادر منتقل می گردد. تقسیم مهریه زن فوت شده بر اساس طبقات و درجات ارث در قانون مدنی صورت می پذیرد و سهم هر یک از ورثه، با توجه به وجود یا عدم وجود فرزند و سایر ورثه، متفاوت خواهد بود. در خصوص نحوه محاسبه، مهریه وجه رایج عموماً بر اساس ارزش زمان فوت زن و مهریه غیر وجه رایج به همان میزان تعیین شده در عقدنامه محاسبه می شود. برای مطالبه این حق، ورثه باید با اخذ گواهی حصر وراثت و جمع آوری مدارک لازم، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اقدام نمایند. آگاهی از این نکات حقوقی و در صورت لزوم، مشاوره با وکلای متخصص، برای حفظ و استیفای حقوق ورثه امری ضروری است.