طوبای هجرت، بانوی کرامت – اخبار استانی

حسین شرفی پژوهشگر بنیاد بین المللی امامت در یادداشتی که به مناسبت دهه کرامت در اختیار اخبار استانی قرار داده است نوشت: مسئله هجرت در تاریخ اسلام جایگاهی ویژه و تقدس آمیز دارد. پیامبر اکرم(ص) به عنوان اسوه حسنه مسلمانان خود الگوی عملی این سنت الهی بودند؛ چه در فرمان هجرت به حبشه که نخستین مهاجرت سیاسی-دینی مسلمانان محسوب می شد و چه در هجرت تاریخی خود از مکه به مدینه که مبدأ تاریخ اسلام شد. قرآن کریم با صراحت تمام هجرت را راهبردی الهی برای نجات مؤمنان از چنگال ستمگران و زمینه سازی برای گسترش اسلام معرفی می کند: «وَ مَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ» (نساء: ۱۰۰). این آیه به روشنی بیان می دارد که پاداش آنکه به قصد هجرت در راه خدا از خانه خود بیرون رود حتی اگر پیش از رسیدن به مقصد جان بسپارد بر عهده خدای متعال است.

این تأکیدات قرآنی و سیره نبوی نشان می دهد که هجرت در اسلام صرفاً یک جابجایی جغرافیایی نیست بلکه حرکتی حساب شده با اهدافی متعالی است: رهایی از نظامات ظالمانه حفظ کیان ایمانی جامعه مؤمنان زمینه سازی برای ترویج معارف ناب دینی و تأسیس پایگاه های جدید برای اسلام ناب محمدی (ص). اهمیت این سنت الهی تا به آنجاست که ائمه معصومین (ع) نیز در مقاطع حساس تاریخ شیعه با الهام از این سنت نبوی به شیعیان دستور هجرت می دادند. این فرامین در حقیقت استمرار همان خط مشی الهی بود که از سوی پیامبر(ص) آغاز شده بود. ائمه معصومین در مواردی که جان شیعیان را در خطر می دیدند یا مهاجرت آنان را در تبلیغ معارف اهل بیت سودمند می یافتند به آن ها دستور مهاجرت می دادند. 

فرمان مهاجرت از سوی ائمه یک حرکت علیه دستگاه فاسد و ظالم حکومت بود و بدین صورت اعتراض خود را به حکومت فاسد اعلام می کردند. از جمله مواردی که حضرات معصومین دستور به مهاجرت داده اند دستور به مهاجرت حضرت معصومه است. این دستور که از ناحیه امام رضا (ع) صادر شده است دارای ابعاد و علل گوناگونی است. می توان از بین علت هایی که برای هجرت حضرت معصومه بر شمرده شده است جنبه اعتراضی به حکومت فاسد عباسیان و تشکیل و تثبیت یک مرکز شیعی مقتدر که از پشتوانه خاندان وحی برخوردار است را پر رنگ دانست.

سال ها قبل از تولد حضرت معصومه امام صادق مژده ای به دوستداران اهل بیت (ع) می دهند مبنی بر اینکه در شهر قم حرمی برای اهل بیت بنا خواهد شد و پناهگاه جمع بسیاری از محبین خاندان عصمت و طهارت خواهد بود و آن حرم برای یک بانوی مجلله از نسل ایشان است که به تعبیر دو امام معصوم ثواب زیارت این حرم مطهر فقط و فقط بهشت خواهد بود. بانوی باعظمت و با کرامتی که در میان امام زادگان از شان و منزلت بالایی برخوردار است و در زیارتنامه ای که از امام رضا (ع) در مورد ایشان صادر شده است به این جایگاه عظیم تصریح شده است (فَإِنَّ لَکِ عِنْدَ اللَّهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْن). پس تامل و دقت در زندگی پربرکت این بانوی با کرامت موجب رشد و ترقی در مراتب بندگی خواهد شد.

بعد از اینکه مأمون امام رضا را به اجبار راهی خراسان کرد جمع بسیاری از فرزندان امام کاظم(ع) و دیگر امامان نیز به سمت ایران رهسپار شدند. عده ای ناگزیر به شمال ایران عده ای دیگر به نواحی جنوبی و عده ای نیز راهی مرکز ایران شدند. یکی از گروه هایی که راهی مرکز ایران شد کاروانی بود که در آن کاروان دختر موسی بن جعفر (ع) یعنی حضرت معصومه (س) حضور داشت. کاروان ایشان پس از سفری پر مشقت در ساوه مورد هجوم مأموران مخفی عباسی قرار گرفت که با ظاهر راهزنان به یاران ایشان حمله کردند. نسبت به اینکه حضرت معصومه خودشان درخواست عزیمت به قم کردند یا بزرگان قم این تقاضا را کردند اختلاف نظر وجود دارد ولی استقبال مردم قم و در راس آنها بزرگانی همچون موسی بن خزرج مورد شک و تردید نیست. آن بانوی با عظمت بعد از مدتی که در قم بودند از دنیا رفتند و در مکانی که متعلق به موسی بن خزرج بود دفن شدند. طبق تحقیق محققانی چون سید جعفر مرتضی عاملی حضرت معصومه(س) در ساوه مسموم شدند و در قم به شهادت رسیدند.

قم که از نخستین پایگاه های تشیع در ایران محسوب می شد با مهاجرت اشعریان در قرن اول هجری به این منطقه شکل گرفت. این خاندان شیعی که از ظلم حجاج بن یوسف ثقفی گریخته بودند بذر تشیع را در این سرزمین کاشتند. اما نقطه عطف تاریخی این شهر ورود پرفروغ حضرت فاطمه معصومه(س) در قرن دوم هجری بود که با ساخت حرم مطهر ایشان قم به کانونی زنده و پویا برای معارف اهل بیت(ع) تبدیل شد.

این تحول چنان عمیق بود که در قرون بعدی حرم حضرت معصومه(س) به قلب تپنده شهر بدل شد و نخستین مراکز علمی شیعه در جوار این آستان مقدس شکل گرفت. حضور علمای بزرگی مانند شیخ صدوق و پدرش ابن بابویه در این شهر بر شکوه علمی آن افزود و قم را به یکی از مهم ترین مراکز نشر معارف اهل بیت(ع) در جهان اسلام مبدل ساخت. این روند تا به امروز ادامه یافته و قم را به عنوان پایتخت علمی تشیع در جهان معرفی کرده است. مهاجرت سادات و علویان به قم افزایش یافت. در بین این گروه راویان برجسته ای وجود داشتند که معارف را از اهل بیت اخذ کرده و به شیعیان و مشتاقان منتقل می کردند.  

مدرسه های حدیثی در اطراف حرم شکل گرفت و قم به مرکز نقل روایات اهل بیت (ع) تبدیل شد. محدثان بزرگ شیعه مانند: شیخ کلینی (صاحب الکافی) شیخ صدوق(صاحب من لا یحضره الفقیه) و غیره در این شهر فعالیت داشتند یا از دانشمندان آن تأثیر پذیرفتند و با تأسیس حوزه علمیه قم به صورت رسمی توسط آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی (سال ۱۳۴۰ ه. ق / ۱۹۲۱ م) این شهر به پایتخت علمی تشیع تبدیل شد و تا به امروز در کنار دیگر حوزه های علمیه شیعی در دنیا کانون اصلی جنبش علمی شیعه نقش بی بدیل خود را ایفا کرد.

انتهای پیام