گذری بر تاریخ شهر مسجد سلیمان

مسجد سلیمان، نگین تاریخی خوزستان و زادگاه صنعت نفت ایران، جایگاهی بی بدیل در تاریخ معاصر کشورمان دارد؛ شهری که نام «اولین ها» بر پیشانی آن حک شده و روایتگر فصولی از تمدن کهن ایلامی و هخامنشی تا تحولات شگرف دوران معاصر است. این شهر، نه تنها محل اکتشاف نفت در خاورمیانه بود، بلکه به عنوان مهد بسیاری از زیرساخت های نوین صنعتی و اجتماعی ایران شناخته می شود.

پیشینه مسجد سلیمان به هزاران سال قبل بازمی گردد، زمانی که تمدن های بزرگ در این سرزمین شکوفا شدند و ریشه های فرهنگ و مذهب را آبیاری کردند. از کانون های مذهبی ایلامیان و پارسیان باستان تا مرکز فوران طلای سیاه که مسیر توسعه کشور را دگرگون ساخت، این شهر همواره شاهد تغییرات و تحولات عمیقی بوده است. این مقاله به بررسی سیر تاریخی این شهر از ادوار باستانی تا دوران مدرن می پردازد و ابعاد گوناگون اهمیت آن را روشن می سازد.

دوران باستان: از آساک ایلام تا پارسوماش هخامنشی

تاریخچه پربار مسجد سلیمان در اعماق دوران باستان ریشه دارد. این منطقه، شاهد شکل گیری و تکامل تمدن های بزرگی بوده که هر یک ردپای ماندگاری از خود برجای گذاشته اند.

مسجد سلیمان در تمدن ایلامی: آساک، خاستگاه کهن

بر اساس شواهد باستان شناسی، منطقه کنونی مسجد سلیمان در دوره ایلامی ها با نام «آساک» شناخته می شده و بخشی مهم از قلمرو «سیماش» ایلام بوده است. کاوش های باستان شناس مشهور فرانسوی، رومن گیرشمن، در سال ۱۳۳۴ خورشیدی، در غار «پبده» در ۲۵ کیلومتری شهر لالی امروزی، نشانه هایی از سکونت انسان به قدمت حدود ده هزار سال را آشکار ساخت که حاکی از پیشینه بسیار کهن حیات در این ناحیه است. این یافته ها، مهر تأییدی بر اهمیت این منطقه به عنوان یکی از خاستگاه های اولیه تمدن در جنوب غربی ایران است.

پارسوماش: زادگاه نیاکان هخامنشیان

با ورود آریایی ها و شکست ایلامی ها، نام آساک به «پارسوماش» تغییر یافت. در فاصله اواسط سده ۹ تا اوایل سده ۷ پیش از میلاد، قوم «پارسوا» از دامنه های شمال غربی زاگرس و کوه های بختیاری به جلگه خوزستان فرود آمدند و منطقه کنونی مسجد سلیمان را برای سکونت برگزیدند. این قوم که ابتدا بر معیشت شبانی و پرورش اسب متکی بودند، پس از آشنایی با کشاورزی و ترک کوچ نشینی، شهر جدیدی را بنا نهادند و به یاد سرزمین مادری خود، آن را «پارسوماش» نامیدند. بسیاری از باستان شناسان، از جمله پروفسور گیرشمن، آتشکده سرمسجد را مربوط به دوران پارس ها و زادگاه «چیش پش اول»، جد کوروش بزرگ، می دانند. این آتشکده، با جوشش های طبیعی قیر و نفت از دل زمین، اهمیتی مذهبی یافت و محلی برای پرستش و ستایش اهورامزدا شد. نامگذاری «مسجد سلیمان» در سال ۱۳۰۵ خورشیدی به تصویب مجلس شورای ملی، از تغییر نام قدیمی «سرمسجد» نشأت گرفته است. این تغییر نام، ریشه در افسانه ای دارد که می گوید ایرانیان برای حفظ این معبد از تخریب توسط اعراب، آن را به حضرت سلیمان نسبت دادند تا به واسطه احترام اعراب به این پیامبر، از ویرانی اش جلوگیری شود.

آثار باستانی شاخص در مسجد سلیمان باستان

علاوه بر آتشکده سرمسجد، منطقه مسجد سلیمان باستان دارای آثار باستانی دیگری نیز هست که هر یک بخشی از تاریخ پر افتخار این سرزمین را بازگو می کنند. از جمله مهم ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برد نشانده: این پرستشگاه بزرگ ترین معبد روباز هخامنشی در ایران و جهان به شمار می رود و اهمیت مذهبی و معماری این دوره را به نمایش می گذارد.
• تپه کلگه زرین: این تپه در محله کلگه و در مقابل بیمارستان شرکت نفت کنونی قرار دارد و بقایای یک کاخ باستانی را در خود جای داده است. از این مکان، مجسمه ها و سکه هایی از دوران ایلامی ها و هخامنشی ها کشف شده که به غنای باستان شناسی منطقه می افزایند.

این آثار، گواهی بر این حقیقت اند که مسجد سلیمان از دیرباز، مهد تمدن، مذهب و فرهنگ بوده است.

دوران پس از اسلام تا صفویه: گذر از حکمرانی های محلی تا ظهور سادات قیری

پس از فتح ایران توسط اعراب و آغاز دوران اسلامی، منطقه مسجد سلیمان نیز همچون سایر نقاط کشور، دستخوش تغییرات سیاسی و اجتماعی شد. اما این دوره نیز اهمیت خاص خود را در تاریخ این سرزمین دارد.

وضعیت منطقه در دوره اسلامی

در دوران اولیه اسلامی، این منطقه توسط والیانی اداره می شد که از سوی حاکمان اموی کوفه منصوب می گشتند. با گذشت زمان و ضعف خلافت مرکزی، حکمرانی های محلی قدرت گرفتند. در پایان دوره سلجوقی، اتابکان لرستان توانستند با استقلال از اتابکان فارس، حکومت نیمه مستقلی در این نواحی تشکیل دهند و این وضعیت تا هجوم تیمور لنگ ادامه یافت. در این دوران، منطقه به دلیل وجود اماکن مذهبی و بقاع متبرکه، اهمیت زیارتی و مذهبی خود را حفظ کرد.

پیدایش خاندان سادات قیری

یکی از مهم ترین تحولات این دوره، به ویژه در عصر صفویه، پیدایش خاندان «سادات قیری» بود. این خاندان، که از مبلغان مذهبی شوشتر به شمار می رفتند، با فرمان شاه تهماسب اول صفوی، تولیت بقعه هفت شهیدان (که از فرزندان موسی کاظم محسوب می شوند) را بر عهده گرفتند و مالکیت اراضی اطراف مسجد سلیمان امروزی را که به «قیلارستان» یا «قیرلارستان» معروف بود، در اختیار گرفتند. این منطقه به دلیل وجود چشمه های طبیعی قیر و نفت، از اهمیت ویژه ای برخوردار بود و همین امر، پایه های قدرت و نفوذ این خاندان را بنا نهاد.

«مسجد سلیمان، تنها یک شهر صنعتی نیست؛ بلکه گنجینه ای از تمدن های کهن است که داستان ایلامیان، هخامنشیان و دوران پس از اسلام را در دل خود جای داده است.»

دوران صفوی و زند: رونق تجارت قیر

با استقرار خاندان سادات قیری در منطقه قیلارستان، تجارت قیر که از چشمه های طبیعی به دست می آمد، رونقی تازه گرفت و این ماده حیاتی، به یکی از اقلام اصلی مبادلات منطقه ای تبدیل شد.

استخراج سنتی قیر و اهمیت اقتصادی آن

سادات قیری، با تکیه بر دانش بومی و ابزارهای ابتدایی، به استخراج سنتی قیر از چشمه های طبیعی در دره خرسان می پرداختند. آنان با استفاده از دیگ های بزرگ (با ارتفاع و قطر چند متری)، نفت خام را برای چندین روز متوالی گرم کرده و غلیظ می کردند تا مواد اضافی آن تبخیر شده و قیر مذاب باقی بماند. سپس این قیر را در آب سرد تخلیه می کردند تا به صورت لایه لایه درآید و برای حمل و فروش به شهرهای دیگر و حتی صادرات آماده شود. قیر مسجد سلیمان در دوران های قدیم، نه تنها در تجارت منطقه ای اهمیت داشت، بلکه در ساخت و ساز و حتی به عنوان جنگ افزار نیز مورد استفاده قرار می گرفت، کما اینکه در شاهنامه فردوسی نیز به آن اشاره شده است (برای نمونه در قیراندود کردن کشتی ها). این تجارت، نقش مهمی در اقتصاد منطقه ایفا می کرد و منطقه قیلارستان را به یکی از مراکز مهم تولید و توزیع قیر در ایران تبدیل کرده بود.

نبردهای دوران زندیه

در دوران کریم خان زند، منطقه خوزستان و نواحی لرنشین آن، صحنه نبردهای متعددی بین سپاه زندیان و ساکنان محلی بود. این درگیری ها، هرچند به صورت مستقیم به مسجد سلیمان اشاره نمی کند، اما بر امنیت و ثبات منطقه و بالطبع بر فعالیت های اقتصادی و تجاری آن تأثیرگذار بود.

عصر قاجار: آستانه تحولی عظیم در مسجد سلیمان

دوران قاجار، سرآغاز تغییرات بزرگی در ایران بود که مسجد سلیمان نیز از آن بی بهره نماند. این دوره، پایه های ورود استعمارگران و آغاز بهره برداری از منابع عظیم نفتی را پی ریزی کرد.

شورش های محلی و نقش بختیاری ها

در واپسین سال های سلطنت فتحعلی شاه قاجار، منطقه خوزستان شاهد شورش هایی بود که یکی از مهم ترین آن ها توسط محمدتقی خان بختیاری علیه حکومت مرکزی رهبری شد. این شورش ها، به دلیل درگیری های داخلی و ضعف دولت مرکزی، کنترل اوضاع را دشوار کرده بود. انگلستان، که در پی تسلط بر خلیج فارس و منابع ایران بود، از این آشوب ها بهره برد و با تحریک خوانین بختیاری، دولت قاجار را از تمرکز بر مسائل خارجی مانند هرات بازداشت. این درگیری ها و کشمکش های داخلی، منطقه را در آستانه تحولات بزرگ تر قرار داد.

جلب توجه استعمارگران به منابع طبیعی

حضور اروپاییان در ایران در قرن نوزدهم، عمدتاً با پوشش جهانگردی و باستان شناسی، با هدف کشف راه های نفوذ و بهره برداری از منابع طبیعی کشور همراه بود. نفت و قیر طبیعی که از چشمه های مسجد سلیمان استخراج می شد، توجه این نیروها را به خود جلب کرد. حدود سال های ۱۲۸۵-۱۲۸۶ خورشیدی، ژاک دو مورگان، باستان شناس فرانسوی، از وجود قیر در دره خرسان (نزدیک شوشتر) مطلع شد. به دنبال آن، کمپانی دارسی، به نمایندگی از ویلیام ناکس دارسی انگلیسی، وارد منطقه شد. با حمایت دولت وقت ایران و عقد قراردادهایی با سادات قیری و خوانین بختیاری، عملیات اکتشاف نفت در قیلارستان آغاز شد. این قراردادها، هرچند در ظاهر با توافق و رضایت طرفین همراه بود، اما در عمل، زمینه را برای سیطره بیگانگان بر منابع ملی ایران فراهم آورد و شروع یک فصل جدید در تاریخ مسجد سلیمان و کل ایران بود.

نقطه عطف تاریخ: فوران طلای سیاه در ۱۲۸۷ خورشیدی

هیچ رویدادی به اندازه کشف نفت در مسجد سلیمان، مسیر تاریخی و اقتصادی ایران را متحول نکرد. این فوران، نه تنها مسجد سلیمان را به شهرت جهانی رساند، بلکه آغازگر عصری جدید برای کشور بود.

تلاش های ویلیام ناکس دارسی و تیم اکتشاف

ویلیام ناکس دارسی، سرمایه دار انگلیسی، پس از کسب امتیاز اکتشاف نفت در ایران از مظفرالدین شاه قاجار در سال ۱۹۰۱، تیم اکتشافی خود را به سرپرستی جورج رینولدز به منطقه اعزام کرد. رینولدز و همکارانش، سال ها در شرایط سخت و طاقت فرسای خوزستان، به جستجو و حفر چاه های آزمایشی پرداختند. آن ها با صرف هزینه های گزاف و تحمل ناامیدی های فراوان، در نهایت تمرکز خود را بر منطقه مسجد سلیمان قرار دادند، جایی که نشانه های طبیعی نفت (مانند چشمه های قیر) امیدبخش به نظر می رسید.

لحظه تاریخی فوران نفت در چاه شماره یک

پس از سال ها تلاش و حفاری عمیق، سرانجام در ساعت ۴ بامداد روز ۵ خرداد ۱۲۸۷ خورشیدی (۲۶ مه ۱۹۰۸ میلادی)، در عمق ۱۱۸۰ فوتی (حدود ۳۶۰ متری)، چاه شماره یک مسجد سلیمان با فشار عظیم فوران کرد. این لحظه، نقطه عطفی بی بازگشت در تاریخ ایران و منطقه خاورمیانه بود. رینولدز، لحظه فوران را چنین توصیف می کند: «همان گونه که مته حفاری با قدرت و زورمندی به کندن و کاویدن در گردش بود، در یک طبقه سخت سنگی… نفت فوران زد.» این فوران، نه تنها پایان سال ها تلاش و انتظار بود، بلکه آغاز فصلی جدید از تحولات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در ایران و منطقه خاورمیانه به شمار می رفت.

تأسیس شرکت نفت ایران و انگلیس و پیامدها

با کشف نفت در مسجد سلیمان، اهمیت این منطقه دوچندان شد و شرکت «سندیکای امتیازات» دارسی، به «شرکت نفت ایران و انگلیس» (Anglo-Persian Oil Company – APOC) تغییر نام داد. این شرکت، بلافاصله اقدام به ایجاد زیرساخت های لازم برای استخراج و انتقال نفت کرد. تأسیس «اداره» در اطراف چاه نفت، هسته اولیه شهر مسجد سلیمان را شکل داد. این رویداد، پیامدهای عمیقی داشت:

• مهاجرت برای کار: هزاران نفر از مناطق اطراف، به ویژه عشایر بختیاری و مردم شوشتر، به امید یافتن کار و درآمد، به مسجد سلیمان مهاجرت کردند.
• تغییرات اجتماعی: با ورود نیروی کار و متخصصان خارجی، ساختار جمعیتی و اجتماعی شهر دستخوش دگرگونی شد و تفاوت های طبقاتی جدیدی شکل گرفت.
• تغییر هویت: مسجد سلیمان از یک منطقه باستانی و روستایی، به سرعت به یک شهر صنعتی تبدیل شد که نام آن، از «سرمسجد» به «مسجد سلیمان» تغییر یافت. این شهر در سال ۱۳۳۶ به یک شهرستان مستقل تبدیل شد.

مسجد سلیمان: شهر اولین ها و مهد مدرنیته در ایران

مسجد سلیمان، فراتر از آنکه تنها زادگاه صنعت نفت ایران باشد، مهد بسیاری از اولین های مدرن در کشور است. این شهر، الگویی برای توسعه صنعتی و اجتماعی در دهه های ابتدایی قرن بیستم میلادی بود.

پیشگامی در صنعت و زیرساخت

پس از فوران نفت در چاه شماره یک مسجد سلیمان، این شهر به سرعت به کارگاهی بزرگ برای ساخت و ساز و توسعه زیرساخت های صنعتی تبدیل شد. بسیاری از اولین های ایران در این شهر شکل گرفتند که عبارتند از:

• اولین چاه نفت خاورمیانه: قلب تپنده صنعت نفت منطقه.
• اولین پالایشگاه نفت: هرچند کوچک و موقت، اما پایه ای برای پالایشگاه های بعدی.
• اولین کارخانه گوگردسازی: برای بهره برداری از محصولات جانبی نفت.
• اولین کارخانه تولید برق: برای تأمین انرژی مورد نیاز تأسیسات نفتی و بخش های مسکونی.
• اولین فرودگاه مجهز کشور (فرودگاه شهید آسیایی): که در دوران خود بسیار پیشرفته بود.
• اولین خط آهن بین شهری (باربری): مسیری بین مسجد سلیمان و درخزینه شوشتر برای حمل و نقل بار.

این تأسیسات، نه تنها نیازهای صنعت نفت را برآورده می کردند، بلکه سطح رفاه و زندگی در شهر را نیز به میزان قابل توجهی ارتقا دادند و مسجد سلیمان را به مرکزی مدرن تبدیل کردند.

پیشگامی در ورزش و فرهنگ

مسجد سلیمان تنها در صنعت پیشرو نبود، بلکه در حوزه ورزش و فرهنگ نیز نقش مهمی ایفا کرد. این شهر میزبان بسیاری از اولین ها در زمینه تفریحات و ورزش های مدرن در ایران بود:

• اولین استخر شنا در ایران: آغازگر ورود شنا به کشور.
• اولین زمین تنیس، بیلیارد و میز پینگ پنگ.
• اولین زمین گلف در ایران: در منطقه بی بی یان.

این تسهیلات تفریحی و ورزشی، عمدتاً برای کارکنان خارجی و مدیران شرکت نفت ساخته شده بودند، اما به تدریج به بخشی از فضای اجتماعی شهر تبدیل شدند. علاوه بر این، مسجد سلیمان بر فرهنگ و ادبیات ایران نیز تأثیرگذار بود. ظهور ادبیات داستانی کارگری با داستان هایی از نویسندگانی چون منوچهر شفیانی، و همچنین تأثیرگذاری شاعران نوگرایی مانند هوشنگ چالنگی و هرمز علی پور، نشان دهنده نقش این شهر در تحولات فرهنگی و هنری معاصر ایران است.

مسجد سلیمان معاصر: تحولات اقتصادی و اجتماعی

پس از دوران پرفراز و نشیب اکتشاف و اوج تولید نفت، مسجد سلیمان وارد مرحله جدیدی از تاریخ خود شد که با کاهش تدریجی تولید نفت و تلاش برای تنوع بخشیدن به اقتصاد همراه بود.

اوج گیری و کاهش تولید نفت

پس از کشف نفت در مسجد سلیمان و تأسیس خط لوله به آبادان در سال ۱۹۱۲، تولید نفت در این منطقه به سرعت افزایش یافت. در سال ۱۳۱۴ خورشیدی (۱۹۳۵ میلادی)، مسجد سلیمان به اوج تولید خود (۱۲۷ هزار بشکه در روز) رسید و تا سال ۱۹۲۸ تنها منبع استخراج نفت ایران بود. حتی پس از ملی شدن صنعت نفت در سال ۱۳۲۹ و افت موقت تولید، به دلیل برنامه های شرکت نفت ایران و انگلیس و دولت وقت، استخراج نفت دوباره افزایش یافت و تا سال ۱۳۴۵ کمابیش ثابت ماند. با این حال، پس از حدود ۷۰ سال بهره برداری مداوم، از سال ۱۳۴۵ به بعد، تولید نفت به دلیل کاهش ذخایر قابل حصول به صورت طبیعی، به سرعت کاهش یافت و بسیاری از چاه ها در سال های ۱۳۵۹ و ۱۳۶۰ بسته شدند. این کاهش تولید، هویت اولیه شهر را که به نفت وابسته بود، دستخوش تغییر کرد.

هویت جدید و تنوع اقتصادی

با کاهش تولید نفت، مسجد سلیمان به تدریج از یک شهر صرفاً نفتی، به شهری با اقتصاد متنوع تر تغییر هویت داد. اگرچه این تغییر با چالش هایی همراه بود و دوره ای از رکود را تجربه کرد، اما ظرفیت های جدیدی در آن شکل گرفت. امروزه، مسجد سلیمان به عنوان یکی از قطب های صنعتی ایران، میزبان کارخانجات و تأسیسات مهمی است که از آن جمله اند:

• کارخانه تولید سیمان کارون مسجد سلیمان.
• سد و نیروگاه مسجد سلیمان (گدارلندر) که نقش مهمی در تولید برق کشور دارد.
• شرکت بهره برداری نفت و گاز مسجد سلیمان به عنوان یکی از ۵ شرکت تابعه مناطق نفت خیز جنوب.
• کارخانجات تانک سازی شهید فرخ نیا.
• پالایشگاه گاز مسجد سلیمان.
• پتروشیمی بزرگ مسجد سلیمان.
• کارخانجات آلومینیوم سازی مسجد سلیمان.

همچنین، شهرک صنعتی مسجد سلیمان نیز میزبان کارخانجات کوچک تر در زمینه تولید آرد، سوسیس، ماکارونی، صنایع پلاستیک و گونی بافی است. این تحولات، نشان دهنده تلاش برای ایجاد آینده ای پویا و پایدار برای شهر است که وابستگی آن به یک صنعت واحد را کاهش می دهد.

جغرافیای طبیعی: بستر حیات و تحولات تاریخی مسجد سلیمان

موقعیت جغرافیایی و ویژگی های طبیعی مسجد سلیمان، نقش حیاتی در شکل گیری تاریخ، فرهنگ و اقتصاد این شهر ایفا کرده است.

موقعیت و اقلیم

شهرستان مسجد سلیمان در درازای جغرافیایی ۴۸ درجه و ۲۴ دقیقه خاوری و پهنای جغرافیایی ۳۱.۹۳ درجه و ۴۹.۳۰ دقیقه شمالی گسترده شده و بلندای آن از سطح دریا ۳۷۲ متر است. این شهر، مانند بیشتر مناطق خوزستان، دارای آب و هوای گرم و نسبتاً خشک است؛ تابستان های بسیار گرم و زمستان های مدیترانه ای از ویژگی های اقلیمی آن است. میانگین بارش سالانه باران در مسجد سلیمان بالای ۴۰۰ میلی متر متغیر است و دامنه دمایی آن از ۴- درجه سانتی گراد در زمستان تا بیش از ۵۰ درجه سانتی گراد در تابستان می رسد. موقعیت مسجد سلیمان از سمت جنوب با اهواز، از شمال با لالی و اندیکا، از غرب با شوشتر و از شرق با هفتکل همسایه است.

رودخانه ها و کوهستان ها

منابع آبی و ارتفاعات، از دیگر مولفه های طبیعی مهم مسجد سلیمان هستند:

• رودخانه کارون: این رودخانه مهم ترین رود مسجد سلیمان است که از کوه های زاگرس سرچشمه می گیرد و پس از عبور از سدهای شهید عباسپور و مسجد سلیمان (گدار لندر)، از نزدیکی شهر می گذرد.
• رودخانه تمبی: این رودخانه در جنوب شهر جاری است و در سواحل آن، پارک ها و تفریحگاه هایی وجود دارد که از جاذبه های گردشگری شهر محسوب می شوند.
• کوه ها: بلندترین ارتفاعات استان خوزستان در شهرستان مسجد سلیمان قرار دارند. کوه کینو با ارتفاع ۳۷۱۰ متر، مرتفع ترین قله در محدوده این شهرستان است. کوه های دیگر مانند لیله، تاراز، منار، دلا، آلا، ادیو، شوه، لندر، دلی و آسماری نیز از جمله ارتفاعات مهم منطقه هستند. اقلیم گیاهی مسجد سلیمان نیز، ترکیبی از گونه های رویشی کردستان-زاگرسی و صحرا-سندی است که شامل درختانی مانند کلخنگ، بنه و بادام کوهی می شود.

وجود چشمه های طبیعی قیر و نفت در این بستر جغرافیایی، که در دوران باستان اهمیت مذهبی و در دوران معاصر اهمیت اقتصادی یافت، سرنوشت مسجد سلیمان را به کلی دگرگون ساخت.

مردم شناسی و فرهنگ: ریشه های بختیاری و اصالت جنوبی مسجد سلیمان

مسجد سلیمان، با پیشینه غنی تاریخی و صنعتی خود، از نظر مردم شناسی و فرهنگ نیز شهری منحصربه فرد است. ریشه های عمیق بختیاری و اصالت جنوبی، هویت خاصی به این شهر بخشیده است.

قومیت و گویش

قومیت غالب در مسجد سلیمان، مردم بختیاری هستند که بخش مهمی از هویت فرهنگی این شهر را تشکیل می دهند. گویش رایج در میان اهالی، لری بختیاری است که از ویژگی های زبانی و فرهنگی این قوم به شمار می رود. این همزیستی فرهنگی و قومیتی، به تنوع و غنای آداب و رسوم محلی مسجد سلیمان افزوده است.

پوشش محلی

لباس های محلی بختیاری، جلوه ای زیبا از فرهنگ و اصالت این مردم است. مردان بختیاری معمولاً از پوشش هایی مانند شلوار دبیت، چوقا، کلاه نمدی، گیوه، شال و کردین استفاده می کنند. پوشش بانوان نیز شامل شلوار قری، کفش های سنتی، پیراهن، دستمال، بندسوزن، زیر لچکی، لچک و مینا است. این پوشش ها، نه تنها بیانگر زیبایی شناسی بومی است، بلکه ریشه های تاریخی و ارتباط با طبیعت را نیز منعکس می کند.

غذاهای سنتی و محلی

آشپزی در جنوب ایران، به ویژه در خوزستان، شهرت خاصی دارد. مسجد سلیمان نیز با غذاهای سنتی و محلی لذیذ خود، ذائقه هر بازدیدکننده ای را به خود جلب می کند. از جمله معروف ترین این غذاها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• توچری
• شولوا کشک
• پنیر پوست
• گمنه
• اوگندی
• او پیازی
• بلک کباب بختیاری
• برنج سوری
• کباب په به جیر

علاوه بر این ها، تجربه غذاهای دریایی تازه و استفاده از ادویه جات خاص جنوبی، طعمی بی نظیر و به یادماندنی به غذاهای این منطقه می بخشد.

صنایع دستی و سوغات

صنایع دستی مسجد سلیمان نیز بازتابی از هنر و ذوق مردم بومی این سرزمین است. از جمله برجسته ترین سوغات و صنایع دستی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• وجم: نوعی رختخواب پیچ یا دست بافت با طرح هایی شبیه به جاجیم.
• قفل سازی: هنر ساخت قفل های سنتی.
• نمد مالی: ساخت انواع محصولات نمدی.
• گیره دوزی.
• کلاه مالی: تولید کلاه های نمدی.

در کنار صنایع دستی، خوراکی هایی مانند حلوا شکری، خرما و کلیچه نیز از سوغاتی های محبوب مسجد سلیمان به شمار می روند که از دل طبیعت و فرهنگ غنی این دیار برآمده اند.

مشاهیر مسجد سلیمان: چهره های برجسته در تاریخ و فرهنگ ایران

مسجد سلیمان، در کنار میراث صنعتی و تاریخی خود، مهد پرورش بسیاری از چهره های برجسته و تأثیرگذار در عرصه های مختلف ورزشی، ادبی، هنری و سیاسی ایران بوده است. این مشاهیر، با فعالیت ها و دستاوردهای خود، نام این شهر را در تاریخ ملی ایران جاودانه ساخته اند.

در حوزه ورزش، مسجد سلیمان همواره یکی از قطب های اصلی وزنه برداری در ایران بوده است. تیم وزنه برداری نفت مسجد سلیمان سال ها عنوان قهرمانی ایران و آسیا را در اختیار داشته است. چهره هایی چون مهران و بهمن مطلق، امیری منگشتی (قهرمان آسیا و رکورددار وزن خود)، پهلوان شمسی (قهرمان ۷ دوره پیشکسوتان جهان) و به ویژه نواب نصیرشلال (قهرمان جهان و المپیک ۲۰۱۲ لندن) از افتخارات این شهر در عرصه وزنه برداری هستند. همچنین، باشگاه فوتبال نفت مسجد سلیمان، با سابقه حضور در لیگ برتر خلیج فارس، از تیم های پرطرفدار این شهر به شمار می رود.

در ادبیات و هنر نیز، مسجد سلیمان نقش مهمی ایفا کرده است. این شهر، به واسطه ارتباط با جهان معاصر و ورود مدرنیته از طریق صنعت، پایه های ادبیات داستانی سوسیالیستی کارگری را از طریق داستان های منوچهر شفیانی و دیگر نویسندگان مسجدسلیمانی بنا نهاد. در زمینه شعر نو نیز، شاعرانی همچون هوشنگ چالنگی، یارمحمد اسدپور و هرمز علی پور، سبک «شعر ناب» را پایه گذاری کرده و بر فرهنگ و هنر معاصر ایران تأثیر بسزایی گذاشتند. از دیگر چهره های موفق ادبی در دو دهه اخیر می توان به ابراهیم ناصری و بهنود بهادری اشاره کرد.

این شهر همچنین زادگاه یا محل رشد و نمو بسیاری از هنرمندان، ورزشکاران و شخصیت های علمی و سیاسی بوده است که به دلیل حفظ اعتبار لحن تخصصی مقاله، از آوردن فهرست کامل اسامی پرهیز می شود اما حضور آن ها در این شهر، نشان از پویایی و استعدادهای بالای مردمان این دیار دارد. این مشاهیر، با تلاش و نبوغ خود، به افتخارات ملی کشور افزوده اند و نام مسجد سلیمان را در هر زمینه ای، از ورزش و فرهنگ تا علم و سیاست، بلندآوازه کرده اند.

نتیجه گیری: مسجد سلیمان؛ شهری با ریشه های عمیق و آینده ای پویا

مسجد سلیمان، شهری که از دل تمدن های کهن ایلام و پارس برخاسته و تا نقطه اوج کشف طلای سیاه در خاورمیانه پیش رفته، نمادی از پویایی، تحول و اهمیت تاریخی در پهنه ایران زمین است. این شهر، نه تنها در صفحات کتب تاریخ، بلکه در حافظه جمعی ایرانیان به عنوان «شهر اولین ها» ثبت شده است؛ عنوانی که گواهی است بر پیشگامی آن در بسیاری از عرصه های صنعتی و اجتماعی مدرن.

از آتشکده سرمسجد که ریشه های مذهبی و تمدنی آن را فریاد می زند تا چاه شماره یک نفت که مسیر توسعه ایران را دگرگون ساخت، هر گوشه از مسجد سلیمان داستانی برای گفتن دارد. این شهر، با وجود چالش های ناشی از کاهش تولید نفت و تغییرات اقتصادی، هرگز از پا ننشسته و با تلاش برای تنوع بخشیدن به صنایع خود، به سوی آینده ای پایدارتر گام برمی دارد. جغرافیای منحصر به فرد، مردمانی از تبار بختیاری با فرهنگ غنی و اصالت جنوبی، و مشاهیری که در سراسر ایران افتخارآفرینی کرده اند، همگی بر هویت بی بدیل این شهر می افزایند.

مسجد سلیمان، گنجینه ای از جاذبه های تاریخی، طبیعی و فرهنگی است که قابلیت های فراوانی برای گردشگری دارد. حفظ و صیانت از این میراث گران بها و توجه به ظرفیت های آتی شهر، برای نسل های آینده و برای درک عمیق تر از جایگاه بی بدیل مسجد سلیمان در تاریخ معاصر ایران حیاتی است. این شهر، بی شک همچنان به عنوان یکی از مهم ترین نقاط تاریخ و تمدن این سرزمین باقی خواهد ماند.