خلاصه کتاب الفقه المقارن (العبادات والاحول الشخصیه) ( نویسنده محمدکاظم مصطفوی )

کتاب «الفقه المقارن (العبادات والاحوال الشخصیه)» اثر محمدکاظم مصطفوی، به بررسی تطبیقی احکام فقهی در دو حوزه عبادات و احوال شخصیه میان مذاهب اسلامی می پردازد. این اثر مرجع، دیدگاه های فقهای امامیه، حنفی، مالکی، شافعی و حنبلی را با استناد به ادله معتبر هر مذهب گردآوری و تحلیل می کند تا راه را برای فهم عمیق تر و تقریب آرای فقهی هموار سازد.

فقه مقارن یا فقه تطبیقی، شاخه ای از علوم اسلامی است که به بررسی و مقایسه آرا و نظریات فقهای مذاهب مختلف اسلامی در مسائل شرعی می پردازد. این علم، نه تنها به گردآوری صرف دیدگاه ها اکتفا نمی کند، بلکه با تحلیل ادله و مبانی هر مذهب، به دنبال درک ریشه های اختلاف و گاهی نیز یافتن قول راجح و مستدل است. در بستری که جامعه اسلامی با تنوع مذاهب و دیدگاه ها روبروست، مطالعه فقه مقارن اهمیتی دوچندان می یابد. این رویکرد علمی، به تقویت روحیه تسامح و همزیستی مسالمت آمیز بین پیروان مذاهب کمک شایانی می کند و زمینه را برای گفتگوهای سازنده و حل سوءتفاهمات فراهم می آورد.

در میان آثار ارزشمند فقهی، کتاب «الفقه المقارن (العبادات والاحول الشخصیه)» تألیف استاد محمدکاظم مصطفوی، جایگاه ویژه ای دارد. این کتاب به عنوان یک اثر مرجع در حوزه فقه تطبیقی، تمرکز خود را بر دو بخش بنیادین فقه اسلامی، یعنی «عبادات» و «احوال شخصیه» قرار داده است. موضوعاتی که نه تنها جنبه نظری دارند، بلکه عمیقاً با زندگی روزمره و نیازهای عملی مسلمانان پیوند خورده اند. پرداختن به این دو حوزه با رویکرد مقارن، به خواننده این امکان را می دهد که با گستره و عمق اجتهاد در مذاهب مختلف آشنا شود و از یک جانبه نگری پرهیز کند.

نویسنده و روش شناسی کتاب: نگرشی بر رویکرد مصطفوی در فقه تطبیقی

محمدکاظم مصطفوی یکی از شخصیت های علمی برجسته در حوزه های علمیه است که فعالیت های فکری و پژوهشی گسترده ای در زمینه فقه و اصول داشته است. ایشان با تسلط بر مبانی و منابع مختلف فقهی، اقدام به نگارش آثاری کرده اند که در آن ها رویکردی تحلیلی و مقایسه ای مشهود است. جایگاه علمی و حوزوی وی، به این کتاب اعتبار و عمق خاصی بخشیده است. تألیفات متعدد و سابقه تدریس ایشان در سطوح عالی حوزوی، گواهی بر تخصص و تبحر او در ارائه مسائل پیچیده فقهی با زبانی روشن و ساختاری منظم است.

تبیین مفهوم فقه مقارن و فقه مقایسه ای از دیدگاه کتاب

در مقدمه کتاب «الفقه المقارن»، نویسنده به تفکیک دقیقی میان دو اصطلاح «فقه مقارن» و «فقه مقایسه ای» می پردازد که از نقاط قوت روش شناختی اثر محسوب می شود. از دیدگاه مصطفوی و بر اساس آنچه در کتب فقهی رایج است، فقه تطبیقی دارای دو تعریف اصلی است که فهم آن برای مخاطب ضروری است:

• تعریف اول (فقه مقارن): این معنا بیشتر به گردآوری و کنار هم قرار دادن آرا، نظرات و فتاوای عالمان مذاهب اسلامی در مسائل فرعی اشاره دارد، بدون آنکه تلاشی برای موازنه یا ترجیح یکی بر دیگری از حیث دلیل صورت گیرد. به عبارت دیگر، هدف اصلی، صرفاً نمایش تنوع دیدگاه هاست.

• تعریف دوم (فقه مقایسه ای): این رویکرد عمیق تر، علاوه بر جمع آوری فتاوا و آرای مذاهب، ادله و مستندات هر دیدگاه را نیز مطرح می کند و سپس با اجرای موازنه و بررسی دقیق این ادله، به دنبال یافتن قول برتر و قوی تر است. این تعریف به آنچه علمای متقدم از آن به عنوان «علم خلاف» یا «خلافیات» یاد می کردند، نزدیک تر است، چرا که هدف آن، توانایی برگزیدن نظری مستدل و شرعی از میان اختلافات است.

بنابراین، کتاب مصطفوی بیشتر در راستای معنای دوم، یعنی «فقه مقایسه ای» گام برمی دارد، زیرا او نه تنها به ذکر آرا اکتفا نمی کند، بلکه ادله آن ها را نیز بررسی و مقایسه می کند تا خواننده به عمق استدلالات پی ببرد و در نهایت، بتواند نظری را بر نظری دیگر ترجیح دهد.

روش شناسی و منهجی نویسنده در کتاب

رویکرد محمدکاظم مصطفوی در تألیف این کتاب، مبتنی بر یک روش شناسی دقیق و جامع است که آن را به یک منبع معتبر تبدیل کرده است:

1. مقایسه آراء فقهای مذاهب پنج گانه: نویسنده به مقایسه دیدگاه های فقهای شیعه امامیه، و چهار مذهب اهل سنت (حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی) می پردازد. این جامعیت در پوشش مذاهب، دیدگاهی فراگیر به خواننده ارائه می دهد.

2. استناد به ادله قطعی از کتب معتبر: هر دیدگاه فقهی مطرح شده، با استناد به ادله قرآنی، روایی، اجماعی یا عقلی و از کتب معتبر و اصلی هر مذهب پشتیبانی می شود. این دقت در ارجاع به منابع، امانت علمی نویسنده را نشان می دهد.

3. هدف نهایی: رسیدن به قول راجح: هدف مصطفوی صرفاً بیان اختلافات نیست، بلکه او با تحلیل و بررسی ادله، تلاش می کند تا قول راجح و موثق ترین دلیل و استدلال را برای هر مسئله فقهی مشخص سازد. این رویکرد تحلیلی، ارزش علمی کتاب را دوچندان می کند.

این کتاب با این منهج، یک گام رو به جلو در فقه مقارن محسوب می شود، زیرا جامعیت، دقت در نقل و تمرکز بر تقریب دیدگاه ها از مهم ترین ویژگی های آن است. این اثر نه تنها به دانشجویان و پژوهشگران کمک می کند تا با دیدگاه های مختلف آشنا شوند، بلکه بستر مناسبی را برای گفتگو و تعامل علمی بین مذاهب فراهم می آورد.

«کتاب الفقه المقارن مصطفوی، نه تنها تنوع دیدگاه های فقهی را به نمایش می گذارد، بلکه با تحلیل دقیق ادله و مبانی هر مذهب، خواننده را به عمق استدلالات فقهی رهنمون می سازد و به تقریب مذاهب کمک می کند.»

خلاصه جامع بخش اول: عبادات

بخش اول کتاب «الفقه المقارن (العبادات والاحول الشخصیه)» به تفصیل به مسائل عبادی می پردازد که اساس زندگی دینی مسلمانان را تشکیل می دهند. این بخش شامل فصول طهارت، صلاة (نماز)، صوم (روزه)، زکات و خمس، و حج است که در هر یک، آرای مذاهب پنج گانه اسلامی به صورت تطبیقی بررسی شده اند.

فصل طهارت

طهارت، به عنوان شرط اساسی برای انجام بسیاری از عبادات، اولین فصلی است که در این بخش مورد کنکاش قرار می گیرد. نویسنده در این فصل به بررسی انواع طهارت، شامل وضو، غسل و تیمم، و جزئیات مربوط به هر یک از دیدگاه مذاهب می پردازد.

وضو

مصطفوی به مقایسه فرائض (ارکان) و شروط وضو در مذاهب مختلف می پردازد. اختلافات در این زمینه قابل توجه است؛ برای مثال، در مذهب شیعه امامیه، مسح بر قسمتی از سر و روی پاها واجب است، در حالی که در مذاهب اهل سنت، شستن کل سر و پاها معمول است. همچنین، ترتیب اعمال وضو، نیت و دَلك (مالیدن اعضا) نیز از جمله نقاط اختلافی هستند که با دقت بررسی شده اند.

نواقض وضو

در این بخش، تفاوت دیدگاه ها در موارد ابطال وضو مطرح می شود. خروج باد از بدن، خواب عمیق، لمس زن، و خروج خون و چرک از بدن، از جمله مواردی هستند که در مذاهب مختلف، احکام متفاوتی برای آن ها قائل شده اند. این مقایسه به فهم این نکته کمک می کند که چه عواملی از نظر هر مذهب، طهارت را باطل می کنند.

غسل

کتاب به انواع اغسال واجب و مستحب و تفاوت احکام آن ها می پردازد. غسل جنابت، حیض، نفاس، استحاضه و مس میت از جمله اغسال واجب هستند که نحوه انجام و شرایط صحت آن ها در مذاهب مختلف، تفاوت هایی دارد. به عنوان مثال، در برخی مذاهب، شستن موها به صورت کامل الزامی است، در حالی که در برخی دیگر، رسیدن آب به پوست سر کافی تلقی می شود.

تیمم

بحث شروط و احکام تیمم و موارد جواز آن نیز از مباحث مهم این فصل است. تیمم در صورت نبود آب یا عدم امکان استفاده از آن، جایگزین وضو یا غسل می شود. مصطفوی، به بررسی تفاوت ها در تعیین جنس آنچه که تیمم بر آن صحیح است (مانند خاک، سنگ، شن)، و همچنین نحوه انجام تیمم و تعداد ضربه ها و مسح ها می پردازد.

فصل صلاة (نماز)

نماز، رکن اصلی عبادات و ستون دین است که جایگاه ویژه ای در فقه اسلامی دارد. این فصل به جزئیات احکام نماز و اختلافات مذاهب در آن می پردازد.

اوقات نماز

یکی از مباحث اختلافی، اوقات نماز و تحدید آنها است. تفاوت در معیار تعیین طلوع فجر، وقت فضیلت و مغرب، و نیز زمان نهایی هر نماز، از جمله مواردی است که در این بخش به صورت تطبیقی بررسی شده اند.

اذان و اقامه

مقایسه فصول اذان و اقامه و نکات اختلافی آن ها، مانند تعداد تکبیرها، شهادت ثالثه، و جایگاه حی علی خیر العمل از دیگر مباحث این فصل است.

افعال نماز

مصطفوی به مقایسه اجزاء و هیئات نماز شامل تکبیره الاحرام، قرائت (مانند بسمله و جهر یا اخفات)، رکوع (مانند نحوه قرار گرفتن دست ها)، سجود (محل سجده، تعداد اعضای سجده)، تشهد (محتوا و صیغه آن) و سلام در مذاهب مختلف می پردازد. این مقایسه ها نشان دهنده غنای فقهی و اجتهادات مختلف در فهم سنت نبوی است.

احکام متفرقه

مسائل جانبی مانند جهت قبله، لباس مصلی، حکم سهو در نماز، و مباحث نمازهای خاص (جماعت، جمعه، مسافر، میت) نیز به صورت تطبیقی مورد بررسی قرار می گیرند. هر یک از این مسائل، خود دارای ریزه کاری های فقهی هستند که تفاوت های بین مذاهب را آشکار می سازند.

فصل صوم (روزه)

روزه گرفتن در ماه رمضان، از دیگر ارکان اسلام است که احکام آن در مذاهب مختلف، با تفاوت هایی همراه است.

مفطرات (مبطلات) روزه

مصطفوی موارد ابطال روزه مانند خوردن و آشامیدن، جماع، استفراغ، و مواردی که در برخی مذاهب بحث برانگیز است (مانند قطره چشم یا تزریق)، را مقایسه می کند.

رؤیت هلال

تفاوت دیدگاه ها در اثبات حلول ماه (به ویژه رمضان و شوال) و روش های رؤیت (مانند رؤیت با چشم مسلح، شهادت عده ای خاص، یا محاسبات فلکی)، از مهم ترین اختلافات فقهی است که در این کتاب به تفصیل مورد بررسی قرار می گیرد.

فصل زکات و خمس

این فصل به احکام مالی اسلام، یعنی زکات و خمس، می پردازد که هر دو دارای جنبه های عبادی و اجتماعی هستند.

زکات

نویسنده به تبیین موارد تعلق زکات (انواع اموال)، نصاب، و اصناف مستحقین زکات می پردازد. اختلافات در این زمینه شامل تعیین نصاب برای انواع مختلف اموال (طلا، نقره، گندم، جو، خرما و کشمش)، و نیز شروط وجوب زکات (مانند ملکیت کامل یا حولان حول) است.

خمس

جایگاه خمس در فقه شیعه به تفصیل شرح داده شده و در صورت پرداختن کتاب، با دیدگاه اهل سنت مقایسه می شود. خمس در فقه شیعه، بر هفت چیز واجب است که در فقه اهل سنت، احکام آن متفاوت است و بیشتر محدود به غنایم جنگی می شود.

فصل حج

فریضه حج، یکی از بزرگترین عبادات اسلامی است که به دلیل پیچیدگی مناسک و تنوع دیدگاه ها، همواره محل بحث و فحص بوده است.

اقسام حج

مقایسه حج تمتع، افراد و قران و احکام مربوط به هر کدام، از مباحث اصلی این فصل است. تفاوت ها در زمان و نحوه احرام، انجام اعمال عمره تمتع قبل از حج، و سایر جزئیات، به دقت بررسی شده اند.

مناسک حج

بررسی تطبیقی احکام احرام، وقوفات (عرفه، مشعر)، طواف، سعی و اعمال منی (مانند رمی جمرات، قربانی و حلق/تقصیر)، نشان دهنده عمق تفاوت های فقهی و اجتهادات مختلف در نحوه انجام این فریضه است.

خلاصه جامع بخش دوم: احوال شخصیه

بخش دوم کتاب «الفقه المقارن (العبادات والاحول الشخصیه)» به مباحث احوال شخصیه می پردازد که شامل مسائل مربوط به خانواده، ازدواج، طلاق و ارث است. این حوزه به دلیل تأثیر مستقیم بر روابط اجتماعی و حقوق فردی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و اختلافات فقهی در آن، پیامدهای عملی گسترده ای دارد.

فصل نکاح (ازدواج)

ازدواج، اساس تشکیل خانواده و رکن جامعه اسلامی است. کتاب مصطفوی، به بررسی تطبیقی احکام نکاح در مذاهب می پردازد.

ارکان و شروط نکاح

مقایسه شرایط صحت عقد نکاح، شامل ایجاب و قبول، بلوغ و عقل طرفین، ولایت پدر یا جد پدری بر صغیر و باکره، و همچنین شروط مربوط به مهریه و شاهد در مذاهب مختلف مورد بررسی قرار می گیرد. این تفاوت ها می تواند در مشروعیت عقد ازدواج در نظر مذاهب، اثرگذار باشد.

انواع نکاح و حوار حول المتعة

بررسی نکاح دائم و سپس، بحث مهم و چالش برانگیز «حوار حول المتعة» (ازدواج موقت) از نقاط برجسته این فصل است. مشروعیت ازدواج موقت (متعه) در فقه شیعه امامیه به رسمیت شناخته شده و احکام خاص خود را دارد، در حالی که در فقه اهل سنت، این نوع ازدواج به دلایل مختلف (مانند نسخ شدن یا عدم مشروعیت اصلی) نامشروع تلقی می شود. مصطفوی این بحث را با دقت و با استناد به ادله هر دو طرف، تحلیل می کند.

اسباب تحریم مصاهره

تبیین موارد محرمیت سببی (از طریق ازدواج) نیز از مباحث این بخش است. محرمیت با مادر همسر، دختر همسر، همسر پدر و سایر موارد، که در فقه هر مذهب با جزئیات خاص خود مطرح می شود، در این فصل به صورت تطبیقی بررسی شده است.

فصل طلاق

طلاق، انحلال عقد نکاح و یکی از حلال های مبغوض خداست که احکام آن بسیار دقیق و حساس هستند. مصطفوی در این فصل، تفاوت های مذاهب در احکام طلاق را به تفصیل شرح می دهد.

ارکان و شرایط طلاق

بررسی شرایط صحت طلاق و صیغه آن، شامل حضور شاهدین، طهارت زوجه، عدم اکراه، و لفظ صریح طلاق، از جمله مباحثی است که در آن، اختلافات بین مذاهب به روشنی تبیین می شود. به عنوان مثال، در فقه شیعه، حضور دو شاهد عادل در هنگام طلاق از شروط صحت است، در حالی که در برخی مذاهب اهل سنت، الزامی نیست.

انواع طلاق

مقایسه طلاق رجعی و بائن و احکام هر یک (مانند امکان رجوع در طلاق رجعی در دوران عده بدون عقد جدید)، از مباحث مهم این بخش است. همچنین، شرایط مربوط به عده طلاق و تفاوت های آن نیز مورد بحث قرار می گیرد.

طلاق ثلاث در فقه اهل سنت و فقه اهل بیت

موضوع طلاق سه گانه در یک مجلس، یکی از مهم ترین و چالش برانگیزترین اختلافات فقهی میان شیعه و اهل سنت است. در فقه اهل سنت، اغلب فقها این نوع طلاق را، حتی اگر در یک مجلس و با یک لفظ صورت گیرد، سه طلاق محسوب کرده و زن را بائن می دانند که دیگر نمی تواند به همسر سابق خود بازگردد مگر پس از ازدواج با مردی دیگر و طلاق از او (تحلیل). اما در فقه شیعه، این عمل تنها یک طلاق محسوب می شود و زن می تواند در دوران عده رجوع کند. مصطفوی این مسئله را با دقت نظر و استناد به ادله هر دو طرف تحلیل می کند.

طلاق بدعه

توضیح مفهوم و حکم طلاق بدعه (طلاق خارج از چارچوب شرعی یا در شرایط نامناسب مانند زمان حیض) نیز از مباحث مطرح شده در این فصل است که احکام متفاوتی در مذاهب دارد.

فصل میراث (ارث)

ارث، یکی از پیچیده ترین و دقیق ترین مباحث فقهی است که به دلیل تقسیم اموال متوفی، از حساسیت بالایی برخوردار است.

موجبات ارث و موانع آن

تبیین اسباب ارث بردن (مانند نسب، سبب و ولاء) و موانع قانونی آن (مانند قتل، کفر، یا لعان) از مباحث آغازین این فصل است. تفاوت ها در تعیین طبقات ارث و میزان سهم الارث، نقش بسزایی در تعیین وارثان دارد.

فروض و عصبات

مقایسه نظام ارث بری بر مبنای فروض و عصبات و تفاوت های اساسی بین شیعه و اهل سنت، از مهم ترین اختلافات در این حوزه است. در فقه اهل سنت، مفهوم تعصیب (ارث بردن مردان خویشاوند پدری در صورت اضافه آمدن سهم بعد از فروض) وجود دارد، در حالی که در فقه شیعه، این مفهوم رد شده و ارث بر مبنای طبقات و رده های نسبی و سببی تقسیم می شود.

حوار حول التعصیب

بررسی تطبیقی بحث تعصیب و ارث بردن عصبات در فقه مذاهب به تفصیل صورت می گیرد. این بحث، یکی از بنیادی ترین اختلافات در نظام ارث بری است که نتایج عملی متفاوتی را در پی دارد و مصطفوی با نگاهی دقیق به آن پرداخته است.

وصیت

احکام و شروط وصیت در فقه مقارن نیز از مباحث این فصل است. وصیت به معنای سفارش فرد برای بعد از مرگش، دارای محدودیت هایی (مانند وصیت تا یک سوم اموال) و شرایطی است که در مذاهب، تفاوت هایی هرچند جزئی دارند.

«مسئله طلاق ثلاث و نحوه تقسیم ارث بر مبنای فروض و عصبات، از جمله مباحث کلیدی در فقه احوال شخصیه است که اختلاف آرای مذاهب، ضرورت فقه مقارن را آشکار می سازد.»

نتایج و دستاوردهای پژوهشی کتاب: جمع بندی و اهمیت اثر

کتاب «الفقه المقارن (العبادات والاحول الشخصیه)» محمدکاظم مصطفوی فراتر از یک گردآوری ساده از دیدگاه ها عمل کرده و با رویکردی تحلیلی و انتقادی، به یک منبع ارزشمند در حوزه فقه تطبیقی تبدیل شده است. این اثر توانسته با جامعیت و دقت خود، دستاوردهای پژوهشی مهمی را رقم بزند.

اهم نقاط قوت و دستاوردهای کتاب

از جمله مهم ترین نقاط قوت و دستاوردهای این کتاب می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جامعیت در پوشش مذاهب: بررسی آرا فقهای شیعه امامیه و چهار مذهب اهل سنت، به خواننده دیدگاهی کامل از گستره اختلافات و اشتراکات فقهی ارائه می دهد.

• دقت در نقل و ارجاع: نویسنده با استناد به کتب معتبر هر مذهب و نقل دقیق عبارات، امانت علمی را به طور کامل رعایت کرده است.

• تحلیل ادله و مبانی: صرفاً به بیان فتاوا اکتفا نشده، بلکه ادله هر رأی مورد بحث و بررسی قرار گرفته تا ریشه های اختلاف روشن شود.

• رویکرد استدلالی و ترجیحی: تلاش برای رسیدن به قول راجح و مستدل، این کتاب را از یک اثر صرفاً گزارشی فراتر برده و آن را به یک منبع تحلیلی تبدیل کرده است.

• سازماندهی منطقی: ساختار منظم و دسته بندی موضوعات، فهم مطالب پیچیده فقهی را برای دانشجویان و پژوهشگران تسهیل می کند.

نقش کتاب در تقریب مذاهب

یکی از مهم ترین کارکردهای فقه مقارن، تقریب دیدگاه های مذاهب اسلامی و کاهش سوءتفاهمات است. رویکرد مقارن مصطفوی در این کتاب، با نمایش دقیق و منصفانه آرا و ادله هر مذهب، به ایجاد فهم مشترک و از بین بردن پیش داوری ها کمک شایانی می کند. وقتی دانشجویان و پژوهشگران با دلایل و مستندات هر مذهب آشنا می شوند، نه تنها اختلافات را بهتر درک می کنند، بلکه به وجوه مشترک و روح کلی احکام اسلامی نیز پی می برند. این امر، بستر را برای گفتگوهای علمی سازنده و تقویت وحدت اسلامی فراهم می آورد. این کتاب، با برجسته ساختن نقاط اشتراک و تبیین ریشه های منطقی اختلافات، پلی برای ارتباط و همدلی بیشتر بین فقها و مسلمانان می سازد.

توصیه هایی برای مطالعه بیشتر

با توجه به عمق و گستردگی مباحث مطرح شده در «الفقه المقارن (العبادات والاحول الشخصیه)»، مطالعه این خلاصه می تواند نقطه آغازی برای علاقمندان باشد. برای پژوهشگران، طلاب و دانشجویان که مایلند به عمق بیشتری از مسائل فقهی تطبیقی دست یابند، مراجعه به متن اصلی کتاب محمدکاظم مصطفوی و سایر آثار مرجع در این حوزه، به شدت توصیه می شود. این مطالعه، نه تنها به افزایش دانش فقهی کمک می کند، بلکه مهارت تحلیل و مقایسه را نیز در خواننده تقویت می نماید.

«کتاب محمدکاظم مصطفوی با رویکردی جامع و تحلیلی، نه تنها اختلافات فقهی را تبیین می کند، بلکه راه را برای فهم مشترک و تقریب مذاهب اسلامی هموار می سازد.»

نتیجه گیری نهایی

کتاب «الفقه المقارن (العبادات والاحول الشخصیه)» اثر گران قدر محمدکاظم مصطفوی، یک منبع بی بدیل و جامع برای هر پژوهشگر، دانش پژوه فقه اسلامی و علاقمند به معارف دینی است. این اثر با ارائه یک تحلیل مقارن عمیق و مستند از مسائل فقهی در دو حوزه حیاتی عبادات و احوال شخصیه، به فهم دقیق تر مبانی و ادله مذاهب مختلف اسلامی کمک شایانی می کند. رویکرد علمی و منهج مند نویسنده، ضمن حفظ اعتبار و ساختار علمی، مطالب را به گونه ای ارائه می دهد که برای طیف وسیعی از مخاطبان قابل فهم باشد و توانسته است با تبیین ریشه های اختلافات و نقاط اشتراک، نقش مهمی در تقریب دیدگاه های فقهی ایفا کند.

این مقاله با ارائه یک خلاصه جامع و تحلیلی از مباحث اصلی این کتاب، به خوانندگان کمک می کند تا با صرف زمان و تلاش کمتر، به درک عمیق و کاربردی از مهم ترین مباحث مطرح شده در اثر ارزشمند محمدکاظم مصطفوی دست یابند. این محتوا به عنوان یک راهنمای مفید و مرجع اولیه، زمینه را برای مطالعات بیشتر و عمیق تر در فقه مقارن فراهم می آورد و ارزش این اثر بی نظیر را برای مخاطبان فارسی زبان آشکار می سازد.