سقف پرداخت مهریه در قانون جدید

در میان تغییرات و تحولات اقتصادی و اجتماعی، موضوع مهریه و ابعاد قانونی آن همواره مورد توجه عموم جامعه قرار داشته است. با افزایش قیمت سکه و تشدید چالش های مالی، ابهامات پیرامون سقف پرداخت مهریه و شایعات مربوط به طرح های جدید، نگرانی هایی را برای زوجین در شرف ازدواج و نیز آن هایی که درگیر مسائل حقوقی مهریه هستند، به وجود آورده است. در حقیقت، سقف مشخصی برای اصل مهریه در قانون وجود ندارد، اما آنچه دستخوش تغییر و بحث است، مربوط به `ضمانت اجرای کیفری` آن است که معمولاً با اعداد ۱۱۰ و ۱۴ سکه گره خورده است. در این مقاله، به بررسی دقیق و جامع این مفاهیم حقوقی، شفاف سازی واقعیت ها در برابر شایعات و ارائه راهنمایی های عملی برای درک بهتر قوانین مهریه در ایران می پردازیم تا مرجعی قابل اعتماد و کارآمد در این زمینه ارائه شود.

مهریه در قوانین ایران: مفاهیم و مبانی حقوقی

مهریه یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد نکاح است که از دیرباز در فرهنگ و شرع اسلامی جایگاه ویژه ای داشته است. این حق، به محض جاری شدن صیغه عقد، برای زن ایجاد می شود و از سوی مرد بر ذمه او قرار می گیرد. شناخت دقیق مفاهیم پایه مهریه و انواع آن، از جمله مهم ترین گام ها برای درک قوانین مرتبط با آن است.

تعریف مهریه و انواع آن

مهریه، مالی است که مرد در هنگام عقد نکاح، اعم از دائم یا موقت، متعهد می شود به همسر خود (زوجه) بپردازد. این مال می تواند شامل سکه، وجه نقد، اموال غیرمنقول (مانند خانه یا زمین)، یا هر چیز دیگری باشد که ارزش مالی داشته و مورد توافق طرفین قرار گیرد. مهریه به عنوان یک `دین` بر گردن مرد است و زن می تواند هر زمان پس از عقد، آن را مطالبه کند.

مهریه در قوانین ایران به دو دسته اصلی تقسیم می شود که هر یک شرایط و آثار حقوقی خاص خود را دارند:

• مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه به معنای آن است که زن می تواند در هر زمانی پس از وقوع عقد، مهریه خود را از مرد مطالبه کند و مرد مکلف به پرداخت آن است. در این حالت، زن برای دریافت مهریه نیازی به اثبات توانایی مالی (تمکن مالی) مرد ندارد و اصل بر توانایی پرداخت اوست. اگر مرد از پرداخت امتناع کند، زن می تواند از طریق مراجع قانونی (اجرای ثبت یا دادگاه) برای وصول آن اقدام نماید. اکثر مهریه های ثبت شده در دفاتر ازدواج از نوع عندالمطالبه هستند.
• مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت آن منوط به `استطاعت مالی` یا توانایی پرداخت مرد است. به عبارت دیگر، زن تنها زمانی می تواند مهریه را مطالبه کند که ثابت شود مرد توانایی پرداخت آن را دارد. بار اثبات توانایی مالی مرد در مهریه عندالاستطاعه بر عهده زن است. این امر معمولاً از طریق شناسایی اموال، حقوق و دارایی های مرد در دادگاه انجام می شود. این نوع مهریه به دلیل پیچیدگی های اثبات تمکن مالی، کمتر مورد استفاده قرار می گیرد و بیشتر در مواردی کاربرد دارد که زوجین به دلیل شرایط خاص اقتصادی، توافق بر این نوع از مهریه را داشته باشند.

تفاوت اساسی این دو نوع در `مسئولیت اثبات` است. در مهریه عندالمطالبه، مرد باید ناتوانی خود در پرداخت (اعسار) را ثابت کند؛ در حالی که در مهریه عندالاستطاعه، زن باید توانایی مرد در پرداخت را به اثبات برساند.

همچنین، مهریه در `عقد دائم` و `عقد موقت` (صیغه) نیز دارای تفاوت هایی است. در عقد موقت، تعیین مهریه از شرایط صحت عقد است و در صورت عدم تعیین، عقد باطل است. اما در عقد دائم، عدم تعیین مهریه باعث بطلان عقد نمی شود و در این صورت، زن مستحق «مهرالمثل» (مهریه ای که عرفاً برای زنی با مشخصات مشابه تعیین می شود) خواهد بود.

حق حبس زوجه

یکی از حقوق مهم زن در نظام حقوقی ایران، `حق حبس` است که به موجب آن، زن می تواند تا زمانی که مهریه خود را به طور کامل دریافت نکرده باشد، از انجام وظایف زناشویی (تمکین خاص) خودداری کند. این حق، ابزاری قانونی برای زن است تا از او در برابر عدم پرداخت مهریه توسط مرد حمایت کند.

شرایط اعمال حق حبس زوجه عبارتند از:

• باکره بودن زوجه: حق حبس عمدتاً برای زنی است که هنوز دوشیزه باشد و رابطه زناشویی با همسر خود برقرار نکرده باشد. اگر زن قبل از مطالبه مهریه با همسرش نزدیکی کرده باشد، حق حبس او ساقط می شود، اما حق مطالبه مهریه همچنان پابرجاست.
• عندالمطالبه بودن مهریه: مهریه باید از نوع عندالمطالبه باشد. اگر مهریه عندالاستطاعه باشد، زن نمی تواند از حق حبس استفاده کند، چرا که پرداخت آن منوط به اثبات توانایی مالی مرد است.
• عدم تمکین قبلی: زن قبل از اعمال حق حبس، نباید تمکین خاص کرده باشد. به عبارت دیگر، او باید از ابتدا از تمکین خودداری کرده و آن را منوط به دریافت مهریه کند.

محدودیت های این حق نیز قابل توجه است. با `پرداخت حتی بخشی از مهریه`، حق حبس زن ساقط می شود، هرچند که زن همچنان حق مطالبه مابقی مهریه را دارد. همچنین، در صورتی که مرد `دادخواست اعسار` از پرداخت مهریه را ارائه دهد و دادگاه آن را بپذیرد و مهریه را تقسیط کند، زن موظف به تمکین خواهد بود، مگر اینکه اقساط تعیین شده توسط مرد پرداخت نشود.

بررسی سقف پرداخت مهریه: از ۱۱۰ سکه تا ابهامات ۱۴ سکه

یکی از پرتکرارترین سؤالات در حوزه مهریه، مربوط به «سقف پرداخت مهریه» است. این پرسش اغلب با مفاهیم «۱۱۰ سکه» و «۱۴ سکه» گره خورده و سردرگمی زیادی ایجاد کرده است. برای شفاف سازی این موضوع، لازم است تفاوت بین اصل مهریه و ضمانت های اجرایی آن را به دقت بررسی کنیم.

مفهوم ۱۱۰ سکه در قانون حمایت خانواده

برخلاف تصور رایج، `۱۱۰ سکه` بهار آزادی به معنای سقف تعیین مهریه نیست، بلکه سقف `ضمانت اجرای کیفری` مهریه است. این مفهوم ریشه در `ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱` دارد. طبق این ماده:

«هرگاه مهریه در زمان وقوع عقد تا یکصد و ده سکه تمام بهار آزادی یا معادل آن باشد، وصول آن مشمول مقررات ماده (۲) قانون اجرای محکومیت های مالی است و چنانچه مهریه، بیشتر از این میزان باشد در خصوص مازاد، فقط ملائت زوج ملاک پرداخت است.»

این ماده به وضوح بیان می کند که اگر مهریه زن تا `۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی` باشد، در صورت عدم پرداخت توسط مرد، زن می تواند درخواست `حکم جلب` و `بازداشت` مرد را از دادگاه مطالبه کند. به عبارت دیگر، تا این سقف، `حبس` به عنوان یک ضمانت اجرایی کیفری برای فشار بر مرد جهت پرداخت مهریه وجود دارد. این بدان معناست که مرد ممکن است به دلیل عدم پرداخت مهریه تا ۱۱۰ سکه، زندانی شود.

اما اگر مهریه زن `بیشتر از ۱۱۰ سکه` باشد، وضعیت کمی متفاوت می شود. در خصوص مازاد بر این ۱۱۰ سکه، `فقط تمکن مالی (ملائت) زوج` ملاک پرداخت است. این یعنی برای مطالبه مهریه مازاد، زن باید در دادگاه `اثبات کند که مرد توانایی مالی برای پرداخت آن مقدار را دارد`. در این شرایط، حبس به عنوان ضمانت اجرایی برای مبالغ مازاد بر ۱۱۰ سکه اعمال نمی شود و زن تنها می تواند از طریق توقیف اموال و دارایی های مرد، مهریه خود را دریافت کند. این امر نشان دهده رویکرد قانون گذار برای حمایت از مردان در برابر حبس های طولانی مدت به دلیل مهریه های کلان است، در حالی که حق زن برای دریافت کل مهریه اش همچنان محفوظ است.

شایعه یا واقعیت؟ طرح ۱۴ سکه برای مهریه

یکی از مهم ترین ابهاماتی که در سال های اخیر در مورد مهریه مطرح شده، مربوط به «قانون ۱۴ سکه» است. بسیاری از افراد بر این باورند که سقف مهریه در قانون جدید به ۱۴ سکه کاهش یافته یا به زودی کاهش خواهد یافت. برای رفع این ابهام، باید به صورت قاطع و شفاف پاسخ داد:

`تا تاریخ نگارش این مقاله [درج تاریخ فعلی، مثلاً: آبان ۱۴۰۴]، طرح قانون جدید مهریه ۱۴ سکه به قانون تبدیل نشده و در حد پیشنهاد و بررسی در مجلس شورای اسلامی باقی مانده است.`

هدف اصلی از طرح ۱۴ سکه چیست؟ این طرح، نه برای محدود کردن `میزان کل مهریه`، بلکه برای کاهش `جنبه کیفری` آن به ۱۴ سکه پیشنهاد شده است. طراحان این طرح بر این باورند که با کاهش سقف ضمانت اجرایی حبس به ۱۴ سکه، می توان جمعیت کیفری زندانیان مهریه را به طور قابل توجهی کاهش داد و از این طریق، مشکلات اجتماعی و اقتصادی ناشی از زندانی شدن مردان را کمتر کرد.

آیا ۱۴ سکه سقف کل مهریه است؟ `پاسخ قاطع: خیر.` مهریه همچنان می تواند هر مقداری باشد که زوجین با توافق یکدیگر در سند ازدواج ثبت می کنند. طرح ۱۴ سکه صرفاً `جنبه حبس` و `مجازات کیفری` را محدود می کند. به این معنی که در صورت تصویب این طرح، مرد تنها تا سقف ۱۴ سکه با خطر حبس مواجه خواهد شد و برای مهریه مازاد بر این مقدار، زن باید توانایی مالی مرد را اثبات کند و تنها از طریق توقیف اموال یا تقسیط، امکان مطالبه خواهد داشت.

تأثیر طرح ۱۴ سکه در صورت تصویب:

• این طرح تنها مربوط به `جنبه حبس` مهریه خواهد بود، نه اصل و تمامیت مهریه.
• اصولاً قوانین کیفری عطف به ماسبق نمی شوند، مگر اینکه قانون به صراحت تصریح کند. بنابراین، انتظار می رود که در صورت تصویب، این طرح بر ازدواج های گذشته تأثیر مستقیم بر اصل مهریه نداشته باشد، اما ممکن است جنبه کیفری آن برای پرونده های در جریان یا آینده تغییر کند.

همچنین، شایعاتی نظیر «قانون ۵ سکه» نیز مطرح شده است که صحت ندارد و صرفاً در حد گمانه زنی ها یا پیشنهادات اولیه بوده اند. آنچه در حال حاضر (۱۴۰۴) `لازم الاجرا` است، همان `ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده` با سقف ۱۱۰ سکه برای ضمانت اجرای کیفری است.

نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز

با توجه به نوسانات اقتصادی و تورم، نحوه محاسبه مهریه به نرخ روز یکی از دغدغه های اصلی زوجین و وکلا است. قانون گذار برای حل این مشکل، راهکاری را پیش بینی کرده است. طبق بخشنامه `شاخص سالانه قیمت ها` که توسط `بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران` تعیین و اعلام می شود، ارزش مهریه هایی که به صورت سکه یا طلا تعیین شده اند، به نرخ روز محاسبه می گردد.

این شاخص، ضریب تعدیل کننده ای است که بر اساس آن، ارزش ریالی مهریه در زمان مطالبه، معادل قدرت خرید آن در زمان عقد نکاح تعیین می شود. به عبارت دیگر، ارزش واقعی مهریه حفظ می شود تا تورم به زیان زن تمام نشود.

مثال عملی برای محاسبه مهریه:

فرض کنید مهریه زنی در سال ۱۳۸۰، ۱۰۰ سکه طلا بوده است. اگر او در سال ۱۴۰۴ مهریه اش را مطالبه کند، ابتدا ارزش هر سکه در سال ۱۳۸۰ و شاخص تورم آن سال با شاخص تورم سال ۱۴۰۴ مقایسه می شود. سپس، با استفاده از فرمول های مشخصی که توسط بانک مرکزی ارائه می شود، معادل ریالی ۱۰۰ سکه در سال ۱۴۰۴ محاسبه و به نرخ روز اعلام می گردد. این امر به عدالت در پرداخت مهریه کمک شایانی می کند و از ارزش واقعی حق زن محافظت می نماید. البته دادگاه در کنار شاخص بانک مرکزی، نرخ روز سکه را نیز مد نظر قرار می دهد و معمولا بر مبنای نرخ روز سکه بهار آزادی تمام، رای صادر می کند.

پارامتر	سال عقد	سال مطالبه (فرضی)
سال عقد	۱۳۸۰	–
میزان مهریه	۱۰۰ سکه تمام بهار آزادی	–
شاخص تورم (مثال فرضی)	۱۰۰	۱۰۰۰
نرخ روز سکه (مثال فرضی)	۵۰,۰۰۰ تومان	۴۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان
محاسبه ارزش تعدیل شده (تقریبی)	–	(نرخ سکه در سال مطالبه / شاخص تورم سال مطالبه) * شاخص تورم سال عقد * تعداد سکه

توجه به این نکته ضروری است که فرمول دقیق محاسبه بر اساس شاخص های رسمی بانک مرکزی در زمان اجرا و توسط کارشناس مربوطه تعیین می شود، اما اساس کار بر حفظ قدرت خرید مهریه است.

روش های مطالبه مهریه و دادخواست اعسار

مطالبه مهریه، فرآیندی حقوقی است که زن می تواند برای دریافت حق قانونی خود انجام دهد. این فرآیند می تواند از دو مسیر اصلی، یعنی از طریق اجرای ثبت اسناد یا دادگاه خانواده، پیگیری شود. همچنین، در صورت ناتوانی مالی مرد، امکان ارائه دادخواست اعسار وجود دارد.

مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت اسناد

یکی از راه های سریع تر و کم هزینه تر برای مطالبه مهریه، اقدام از طریق `ادارات اجرای ثبت اسناد رسمی` است. از آنجایی که سند ازدواج یک سند رسمی محسوب می شود، زن می تواند بدون نیاز به طرح دعوا در دادگاه، مستقیماً به دفترخانه ای که عقد در آن جاری شده یا اداره اجرای ثبت محل، مراجعه کرده و تقاضای صدور `اجرائیه مهریه` کند.

مزایای مطالبه از طریق اجرای ثبت:

• سرعت بیشتر: این روش معمولاً از مسیر دادگاه سریع تر است، زیرا نیاز به تشکیل جلسات متعدد دادگاه و دادرسی طولانی ندارد.
• امکان توقیف اموال: زن می تواند همزمان با درخواست اجرائیه، تقاضای توقیف اموال منقول و غیرمنقول مرد را که به نام اوست، از طریق اجرای ثبت نماید. این توقیف شامل حساب های بانکی، خودرو، ملک و سایر دارایی ها می شود.

معایب و محدودیت ها:

• هزینه ها: در برخی مراحل، ممکن است هزینه هایی (مانند هزینه ارزیابی اموال) بر عهده زن قرار گیرد.
• عدم امکان صدور حکم جلب: اجرای ثبت صرفاً می تواند اموال مرد را توقیف کند و قادر به صدور حکم جلب و حبس مرد نیست. در صورت عدم شناسایی اموال و عدم پرداخت مهریه، زن باید برای ادامه مسیر، به دادگاه مراجعه کند.

مراحل و مدارک لازم:

1. مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج یا اداره اجرای ثبت.
2. ارائه اصل سند ازدواج و شناسنامه.
3. تکمیل فرم درخواست صدور اجرائیه مهریه.
4. در صورت اطلاع از اموال مرد، معرفی آن ها جهت توقیف.

مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

مسیر دیگر برای مطالبه مهریه، مراجعه به `دادگاه خانواده` است. این مسیر معمولاً زمانی انتخاب می شود که زن نتواند از طریق اجرای ثبت به حقوق خود دست یابد (مثلاً اموالی از مرد شناسایی نشود) یا به دنبال صدور حکم جلب و تقسیط مهریه باشد.

مراحل و مدارک لازم:

1. ارائه دادخواست: زن باید دادخواستی مبنی بر مطالبه مهریه به دادگاه خانواده ارائه دهد. این دادخواست باید حاوی اطلاعات هویتی زوجین، میزان مهریه و درخواست های مشخص باشد.
2. سند ازدواج: اصل یا کپی مصدق سند ازدواج، از مدارک ضروری برای پیوست به دادخواست است.
3. تشکیل پرونده و ارجاع به شعبه: پس از ثبت دادخواست، پرونده به یکی از شعب دادگاه خانواده ارجاع می شود.
4. بررسی تمکن مالی زوج: دادگاه در طول فرآیند رسیدگی، به بررسی توانایی مالی مرد می پردازد. اگر مرد دادخواست اعسار (ناتوانی مالی) ارائه دهد، دادگاه مدارک و شواهد او را بررسی می کند.
5. صدور حکم: پس از طی مراحل دادرسی و بررسی شواهد، دادگاه حکم به پرداخت مهریه (یکجا یا به صورت اقساط) را صادر می کند. در صورت عدم پرداخت مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه و عدم اثبات اعسار، زن می تواند درخواست حکم جلب مرد را نیز بنماید.

مطالبه مهریه از طریق دادگاه، هرچند ممکن است طولانی تر باشد، اما جامع تر است و امکان رسیدگی به ابعاد مختلف پرونده (مانند اعسار، تقسیط و حکم جلب) را فراهم می کند.

دادخواست اعسار از پرداخت مهریه

`اعسار` به معنای `ناتوانی مالی` در پرداخت بدهی است. در خصوص مهریه، اگر مرد توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، می تواند به دادگاه خانواده `دادخواست اعسار از پرداخت مهریه` ارائه دهد. هدف از این دادخواست، اثبات ناتوانی مالی و درخواست تقسیط مهریه است تا مرد بتواند بدهی خود را در قالب اقساط ماهانه بپردازد و از حبس جلوگیری کند.

چه کسی باید اعسار را اثبات کند؟

بار اثبات اعسار بر عهده `مرد` است. او باید به دادگاه ثابت کند که دارایی کافی برای پرداخت یکجای مهریه را ندارد. این اثبات معمولاً از طریق:

• `شهادت شهود:` معرفی حداقل دو شاهد مطلع که از وضعیت مالی مرد آگاه بوده و شهادت دهند که مرد توان پرداخت یکجا را ندارد.
• `مدارک مالی:` ارائه پرینت حساب های بانکی، لیست حقوق و درآمد، مدارک مربوط به هزینه های زندگی و عدم وجود اموال قابل توقیف.
• `استعلام از مراجع مربوطه:` دادگاه می تواند از ادارات ثبت اسناد، اداره مالیات، بانک ها و سایر نهادها برای شناسایی اموال و دارایی های مرد استعلام بگیرد.

مراحل ارائه دادخواست اعسار:

1. زمان مناسب: مرد می تواند پس از ابلاغ اجرائیه مهریه (چه از طریق ثبت، چه دادگاه) و قبل از صدور حکم جلب، دادخواست اعسار را به دادگاه خانواده تقدیم کند.
2. تنظیم دادخواست: دادخواست اعسار باید شامل مشخصات کامل زوجین، مبلغ مهریه، و شرح دقیق دلایل ناتوانی مالی باشد.
3. پیوست مدارک: به دادخواست باید کلیه مدارک مربوط به وضعیت مالی، از جمله لیست اموال، حساب های بانکی، شغل و درآمد، و شهادت نامه های شهود پیوست شود.
4. رسیدگی دادگاه: دادگاه پس از بررسی دادخواست و مدارک و در صورت لزوم، تحقیق از شهود، تصمیم گیری می کند.

تقسیط مهریه:

اگر دادگاه دادخواست اعسار مرد را بپذیرد، مهریه به صورت `قسطی` پرداخت خواهد شد. نحوه تعیین پیش پرداخت (اگر مرد توانایی پرداخت بخشی از مهریه را داشته باشد) و میزان اقساط ماهانه، توسط دادگاه و با توجه به معیارهایی نظیر:

• `شغل و درآمد مرد:` میزان حقوق و دستمزد یا درآمد حاصل از کسب وکار.
• `هزینه های زندگی:` شامل اجاره بها، هزینه های جاری، و معیشت خود و افراد تحت تکفل.
• `اموال و دارایی های غیرقابل توقیف:` اموالی که بر اساس قانون، جزء مستثنیات دین محسوب می شوند و نمی توان آن ها را توقیف کرد (مانند مسکن مورد نیاز).

تعیین می شود. دادگاه تلاش می کند تا میزان اقساط به گونه ای باشد که هم حقوق زن را تأمین کند و هم مرد بتواند با درآمد خود، اقساط را پرداخت نماید.

عواقب عدم پرداخت اقساط:

در صورت تصویب تقسیط مهریه، مرد موظف به پرداخت مرتب اقساط است. اگر مرد `سه قسط متوالی` را پرداخت نکند، زن می تواند مجدداً از دادگاه درخواست صدور `حکم جلب` و حبس او را بنماید. این موضوع نشان می دهد که اعسار و تقسیط، به معنای معافیت از پرداخت مهریه نیست، بلکه تنها شیوه پرداخت را تغییر می دهد.

جنبه های مالیاتی و سایر نکات مهم مهریه

علاوه بر جنبه های کیفری و مدنی مطالبه مهریه، مسائل مالیاتی و سایر نکات حقوقی نیز از اهمیت بالایی برخوردارند که شناخت آن ها برای هر دو طرف عقد نکاح ضروری است.

حق ثبت مهریه و مالیات

یکی از موضوعاتی که کمتر به آن پرداخته می شود، بحث `حق الثبت مهریه` است. حق الثبت، هزینه ای است که در زمان ثبت رسمی عقد نکاح در دفاتر ازدواج، بابت ثبت مهریه پرداخت می شود. این مبلغ، درصدی از ارزش مهریه است که توسط سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تعیین می گردد و ارتباطی با مالیات بر درآمد یا مالیات های مستقیم ندارد.

در خصوص «مالیات بر مهریه»، شایعات و اخبار متعددی در سال های اخیر منتشر شده است. برخی طرح ها و پیشنهادات برای اعمال مالیات بر مهریه های کلان وجود داشته، اما تا تاریخ نگارش این مقاله [آبان ۱۴۰۴]، `هیچ قانون رسمی و لازم الاجرایی مبنی بر اخذ مالیات مستقیم بر مهریه` در زمان ثبت عقد یا پرداخت آن، به تصویب نرسیده است. آنچه در حال حاضر مطرح می شود، صرفاً هزینه های حق الثبت در دفاتر ازدواج است.

لازم به ذکر است که در طرح های پیشنهادی برای اصلاح قوانین مهریه (مانند طرح ۱۴ سکه)، بحث `معافیت از حق الثبت برای مهریه های تا ۱۴ سکه` یا اعمال درصدهای متفاوت برای مهریه های بالاتر مطرح شده است. اما این موارد هنوز قطعی نشده و در صورت تصویب نهایی، به اطلاع عموم خواهد رسید. هدف از این نوع معافیت ها، تشویق زوجین به تعیین مهریه های متعارف تر و کاهش هزینه های ابتدایی ثبت ازدواج است.

مهریه متوفی

یکی دیگر از سوالات رایج، وضعیت مهریه در صورت `فوت زوجه` است. طبق قوانین ایران، مهریه، `حق دینی` زن محسوب می شود و به محض جاری شدن صیغه عقد، بر ذمه مرد قرار می گیرد. بنابراین، در صورت فوت زوجه پیش از دریافت مهریه، این حق از بین نمی رود، بلکه به عنوان `ارث` به ورثه او تعلق می گیرد.

ورثه قانونی زن (شامل فرزندان، پدر و مادر، و همسرش) می توانند با مراجعه به مراجع قضایی، مهریه متوفی را از مرد مطالبه کنند. سهم هر یک از ورثه از مهریه، بر اساس قواعد وراثتی قانون مدنی تعیین می شود. این موضوع نشان دهنده اهمیت و جایگاه بالای مهریه در نظام حقوقی ایران است که حتی پس از فوت زن نیز، حق او از بین نمی رود و به خانواده اش منتقل می شود.

اگر مرد پیش از پرداخت مهریه فوت کند نیز، زن می تواند مهریه خود را از `ترکه (اموال باقیمانده)` مرد متوفی مطالبه کند. در این حالت، مهریه زن جزو `دیون ممتازه` محسوب می شود و باید قبل از تقسیم ارث بین سایر ورثه، پرداخت شود.

تاثیر قوانین جدید بر ازدواج های گذشته

همواره این دغدغه برای زوجینی که سال ها پیش ازدواج کرده اند وجود دارد که آیا قوانین جدید مهریه بر ازدواج های آن ها نیز تأثیر می گذارد؟

اصل کلی در حقوق، `عدم عطف به ماسبق شدن قوانین` است، به این معنا که قوانین جدید معمولاً بر وقایع و قراردادهایی که قبل از تصویب آن ها رخ داده اند، تأثیر نمی گذارند. در مورد مهریه نیز این اصل صادق است. `میزان و ماهیت مهریه ای که در زمان عقد تعیین و ثبت شده است، تحت تأثیر قوانین جدید قرار نمی گیرد.` به عبارت دیگر، اگر مهریه زنی در سالیان گذشته ۵۰۰ سکه تعیین شده باشد، این میزان همچنان معتبر و قابل مطالبه است و هیچ قانونی نمی تواند آن را به ۱۴ یا ۱۱۰ سکه کاهش دهد.

اما، آنچه ممکن است تحت تأثیر تغییرات قانونی قرار گیرد، `جنبه های اجرایی و ضمانت های کیفری مهریه` است. به عنوان مثال، اگر طرح ۱۴ سکه به قانون تبدیل شود، این احتمال وجود دارد که جنبه حبس و جلب برای مهریه، حتی برای ازدواج های قبلی، به ۱۴ سکه محدود شود. این به معنای تغییر در اصل دین نیست، بلکه تغییر در ابزار قانونی برای وصول آن از طریق حبس است. سایر راه های مطالبه (مانند توقیف اموال و تقسیط) همچنان به قوت خود باقی خواهند ماند.

بنابراین، زوجین می توانند اطمینان داشته باشند که اصل مهریه آن ها که بر اساس توافق اولیه در سند ازدواج ثبت شده، با تصویب قوانین جدید تغییر نخواهد کرد، اما لازم است نسبت به تغییرات در روش ها و محدودیت های اجرایی (به ویژه در زمینه حبس) آگاه باشند.

---

سوالات متداول (FAQ) جامع و پاسخ های دقیق

قانون جدید مهریه امروز (۱۴۰۴) چیست؟

تا تاریخ نگارش این مقاله (آبان ۱۴۰۴)، هیچ قانون جدیدی که به طور اساسی «سقف» مهریه را محدود کند، به تصویب نرسیده است. قانون فعلی همچنان `ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱` است که بر اساس آن، ضمانت اجرای کیفری (حبس) برای مهریه تا سقف `۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی` است. طرح ۱۴ سکه فعلاً در حد یک پیشنهاد در مجلس است و به قانون تبدیل نشده است.

آیا در قانون جدید مهریه زندان دارد؟

بله، در قانون فعلی، اگر مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی باشد و مرد توانایی پرداخت آن را داشته باشد اما از پرداخت خودداری کند، زن می تواند درخواست صدور حکم جلب و حبس مرد را نماید. برای مبالغ مازاد بر ۱۱۰ سکه، زندان اعمال نمی شود، مگر اینکه مرد توان مالی داشته و باز هم از پرداخت امتناع کند. در صورت تصویب طرح ۱۴ سکه، این سقف کیفری به ۱۴ سکه کاهش خواهد یافت.

آیا قانون جدید مهریه ۱۴ سکه تصویب شد و از کی اجرا می شود؟

`خیر، تا نیمه دوم سال ۱۴۰۴، قانون جدید مهریه ۱۴ سکه به صورت رسمی تصویب نشده است.` این موضوع در حد یک طرح در مجلس شورای اسلامی در دست بررسی است و تا زمانی که مراحل قانونی تصویب (شامل تأیید مجلس و شورای نگهبان) را طی نکند، لازم الاجرا نخواهد بود. بنابراین، هیچ تاریخ دقیقی برای اجرای آن مشخص نیست.

سقف مهریه ۱۴۰۴ چقدر است؟

هیچ سقف مشخصی برای `میزان مهریه` در قانون تعیین نشده است و زوجین می توانند هر مقداری را با توافق یکدیگر به عنوان مهریه ثبت کنند. آنچه با عنوان «سقف مهریه» مطرح می شود، مربوط به `سقف ضمانت اجرای کیفری` آن است که در حال حاضر ۱۱۰ سکه و در طرح پیشنهادی ۱۴ سکه است. بنابراین، تعیین مهریه بیش از ۱۴ یا ۱۱۰ سکه از نظر قانونی بلامانع است، اما `جنبه حبس` آن متفاوت خواهد بود.

اگر مرد اموالی نداشته باشد، زن چگونه مهریه را مطالبه کند؟

اگر مرد اموال قابل توقیفی نداشته باشد، زن همچنان می تواند مهریه خود را از طریق دادگاه مطالبه کند. در این شرایط، دادگاه با بررسی وضعیت مالی مرد، حکم به `تقسیط مهریه` صادر می کند. مرد موظف است اقساط تعیین شده را بر اساس توانایی مالی خود پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت اقساط، زن می تواند درخواست حکم جلب مجدد را بدهد. همچنین، هر زمان که مرد صاحب مال و اموالی شود، زن می تواند درخواست توقیف آن اموال را بنماید.

آیا بخشیدن مهریه قابل رجوع است؟

این موضوع بستگی به `نوع بخشش مهریه` دارد. اگر زن مهریه خود را به صورت «ابراء» (صرف نظر کردن از طلب) بخشیده باشد، دیگر قابل رجوع نیست و زن حق مطالبه مجدد آن را نخواهد داشت. اما اگر بخشش مهریه به صورت «بذل» (مصالحه در ازای طلاق خلع یا مبادله ای) باشد یا به شرطی صورت گرفته و آن شرط محقق نشود، ممکن است در برخی شرایط قابل رجوع باشد. مشورت با وکیل برای بررسی دقیق نوع بخشش و امکان رجوع ضروری است.

آیا مهریه فوت زوجه به ورثه تعلق می گیرد؟

بله، `مهریه یک حق دینی` است که به محض عقد نکاح بر ذمه مرد قرار می گیرد. در صورت فوت زوجه پیش از دریافت مهریه، این حق از بین نمی رود و به عنوان `ارث` به ورثه قانونی او (شامل فرزندان، پدر، مادر و همسر) تعلق می گیرد و آن ها می توانند آن را از مرد مطالبه کنند.

تاثیر تورم بر مهریه چگونه محاسبه می شود؟

مهریه بر اساس `شاخص سالانه قیمت ها` که توسط `بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران` اعلام می شود، به نرخ روز محاسبه می گردد. این شاخص، ارزش ریالی مهریه را بر اساس قدرت خرید آن در زمان عقد تعیین می کند تا تورم باعث کاهش ارزش واقعی مهریه نشود. دادگاه با توجه به این شاخص و نرخ روز سکه، اقدام به محاسبه و تعیین مبلغ نهایی مهریه می کند.

آیا قوانین جدید مهریه بر ازدواج های قدیمی اثر می گذارد؟

اصولاً `خیر`. قوانین جدید مهریه بر `میزان و ماهیت اصلی مهریه` توافق شده در ازدواج های گذشته تأثیری نمی گذارند. به عبارت دیگر، مقدار مهریه ای که در سند ازدواج های قدیمی ثبت شده، همچنان به قوت خود باقی است و مرد موظف به پرداخت آن است. با این حال، تغییرات احتمالی در قوانین ممکن است بر `جنبه های اجرایی و ضمانت های کیفری` مهریه (مانند سقف حبس) تأثیر بگذارد، اما اصل دین مهریه تغییر نخواهد کرد.

نتیجه گیری

بحث پیرامون سقف پرداخت مهریه در قانون جدید، همواره یکی از موضوعات پرچالش و محل ابهام در جامعه بوده است. بررسی دقیق قوانین نشان می دهد که `هیچ سقف مشخصی برای اصل مهریه تعیین نشده و زوجین می توانند هر مقداری را به عنوان مهریه تعیین کنند.` آنچه در خصوص اعداد ۱۱۰ و ۱۴ سکه مطرح می شود، مربوط به `محدودیت های ضمانت اجرای کیفری (حبس)` مهریه است، نه سقف کلی آن. در حال حاضر، `ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده`، سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی را برای اعمال حبس تعیین کرده و برای مبالغ مازاد، `تمکن مالی زوج` ملاک پرداخت است. طرح کاهش این سقف به ۱۴ سکه، هنوز در حد یک پیشنهاد در مجلس بوده و به قانون تبدیل نشده است. با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تغییرات احتمالی در آینده، همواره توصیه می شود که زوجین قبل از هر اقدامی، با `مشاوران و وکلای حقوقی متخصص در امور خانواده` مشورت نمایند تا با آگاهی کامل از حقوق و تعهدات خود، بهترین تصمیمات را اتخاذ کنند. تعیین مهریه ای منطقی و متناسب با توانایی های زوج، در کنار آگاهی از فرآیندهای قانونی مطالبه و پرداخت، می تواند به پایداری زندگی مشترک و کاهش اختلافات در آینده کمک شایانی کند.